İlk önce söz vardı. Söz, insanı diğer canlılardan ayırdı. Sözle, insan ihtiyaçlarını karşıladı. Duygularını ve düşüncelerini ortaya koydu. Diğer insanlarla diyalog kurdu. Bütün bunlar yapılırken ilk önce söz, basit şekilde kullanıldı. Alelade bir söz söylemenin iletişimde ve bilgi paylaşımında yeterli olmadığı da zamanla anlaşıldı. Bu tip sıradan sözlerin düşünceleri taşımakta, insanları etkilemede yetersiz kaldığı tecrübe edildi. İnsan ve toplum hayatındaki her şeyin sözle meydana getirildiğine hükmedildi.
Kendini, düşüncesini anlatmak, toplumu etkilemek ve düzenlemek isteyenler sözün büyüsünü keşfetti. Sonra sözün insan hayatındaki önemi daha iyi anlaşılınca söz söyleme bir sanat haline geldi. İnsanlar üzerindeki en etkili aracın güzel ve etkili söz söyleme olduğuna inanıldı.
Erdal Altun
erdalaltun25@hotmail.com
İlk önce söz vardı. Söz, insanı diğer canlılardan ayırdı. Sözle, insan ihtiyaçlarını karşıladı. Duygularını ve düşüncelerini ortaya koydu. Diğer insanlarla diyalog kurdu. Bütün bunlar yapılırken ilk önce söz, basit şekilde kullanıldı. Alelade bir söz söylemenin iletişimde ve bilgi paylaşımında yeterli olmadığı da zamanla anlaşıldı. Bu tip sıradan sözlerin düşünceleri taşımakta, insanları etkilemede yetersiz kaldığı tecrübe edildi. İnsan ve toplum hayatındaki her şeyin sözle meydana getirildiğine hükmedildi.
Kendini, düşüncesini anlatmak, toplumu etkilemek ve düzenlemek isteyenler sözün büyüsünü keşfetti. Sonra sözün insan hayatındaki önemi daha iyi anlaşılınca söz söyleme bir sanat haline geldi. İnsanlar üzerindeki en etkili aracın güzel ve etkili söz söyleme olduğuna inanıldı. Peygamberler, filozoflar, devlet adamları, toplumun ileri gelenleri, şairler ve yazarlar sözü etkili kullanmak için çaba sarf ettiler. Yüzyıllar boyunca süren güzel ve etkili söz söyleme çabası sonucunda bir tecrübe ortaya çıktı.
Sözün kim tarafından, neden, kime nerede, ne zaman ve nasıl söyleneceği gibi ölçütler günümüze kadar süzülerek geldi. Söz söylemede en önemli ölçüt, sözü söyleyen kişidir. Kişi, söyleyeceği sözü hal ve hareketleriyle doldurmalıdır. Aksi takdirde sözü söyleyen kişinin kişiliği yara alır. Daha sonra da hiçbir sözü itibar görmez. Sözü ise içinde su olmayan bardak gibi olur. Kimsenin susuzluğunu gidermez. Ayrıca kişi söyleyeceği sözü, söylemeye hakkı ve yetkisi olup olmadığını iyi düşünmelidir.
Söz sahibi sözü neden söylemesi gerektiğini iyi tespit etmelidir. Sözün kime ve hangi davranış değişikliğine yönelik olduğunu önceden planlamalıdır. Zira hedefi olmayan söz, boşa atılan bir ok gibidir, hiçbir işe yaramaz. Kişi, sözü kime söyleyeceğini iyi bir şekilde seçmelidir. Kişinin kişiliğini, eğitimini, anlayışını, mesleğini, psikolojik durumunu ve bulunduğu ortamı dikkate almalıdır. Bunlar yapılmadan söylenecek bir söz, amacın tersi yönünde bir sonuç verebilir. Kişi söz söyleme nedenini ve kişiyi belirledikten sonra sözü yerinde ve zamanında söylemelidir. Sözün söylenecek yer ve zamanda söylenmemesi, söylenmeyecek yer ve zamanda söylenmesi hasarlı büyük bir kazaya yol açar. Bunu önlemek için sabırlı ve tedbirli olmak gerekir.
Söz söylemede en önemli unsurlardan biri de sözün nasıl söyleneceğidir. Yumuşak biçimde söylenmesi gereken bir söz sert, sert söylenmesi gereken bir söz de yumuşak söylenirse sözün vermek istediği anlamda karışıklık olur. Söz, tadı tuzu olmayan bir çorbaya döner. Bahsettiğimiz bu ölçütlerin hepsi söz söylerken bir arada kullanılmalıdır. Bunlar zincir gibi birbirine bağlıdır. Birinin eksik olması, söz söylemedeki halkayı bozar. Söz hedefe ulaşmadan yarı yolda kalır.
Söz Sultanlarından Örnekler
Söz sultanlarının söz söylemeyle ilgili sözleri de bizlere rehber olmalıdır. İşte bunlardan birkaçı:
= Özü doğru olanın sözü de doğru olur. Hz. Ali
= Sözü düşünerek söyle, güzel söyle, kısa söyle! Çok dinle, az konuş; akıl ile söyle, bilgiyle söyle! Yusuf Has Hacip
= Düşündüğü ile söylediği bir olan adam doğrudur. Onun içi de dışı gibidir. Yusuf Has Hacip
= Sözle düğümlenen dişle açılmaz. Kaşgarlı Mahmut
= Eğer iki şey insanda birikirse o adama mürüvvet yolu kapandı demektir. Bunlardan birincisi lüzumsuz sözlerle baş ağrıtmak, ikincisi de yalan söylemektir. Edip Ahmet Yükneki
= Gerçekten her insan aklı oranında düşünür, düşündüğü kadar anlar ve anladığı oranda da söz söyler. Gazali
= Sözü yarıda bırakmaktansa vaktinde iyi tasarlamak gerekir. A. Hamdi Tanpınar
= Bir sözün içinde söylenen şeyler, önce söz sahibinde bulunmalıdır. Brooks
= Sözünü çok süslersen amacından uzaklaşırsın. Mevlana
= Manasız söz, su yüzüne yazılan yazıdır. Mevlana
= Cahilin yanında kitap gibi sesiz ol. Mevlana
= Acı bir söz, çoğu zaman sıcak bir sevgiyle söylenir. Oscar Wilde
= Kuşlar ayaklarıyla, insanlar sözleriyle yakalanırlar. Herbert
= İnsan ne söylediğini bilmeli; fakat her bildiğini söylememelidir. Namık Kemal
= İnsan ağzını zapt eder; ama ağzını zaptedemez. Mevlana
= Gönül alıcı bir söz, bütün kışı ısıtır. İran Atasözü
= Konuşmanın en önemli dört unsuru; birincisi gerçek, ikincisi akıllı hareket, üçüncüsü hoş mizaç ve dördüncüsü ise nüktedir. W. Temple
= Balıklar oltayla, insanlar tatlı sözle avlanır. Alman Atasözü
= Söz ağızdan çıktığı zaman bana hakim olur, söylenmedikçe ben ona hakimim. Montesquieu
www.gencgelisim.com
