Kişilik Bozuklukları

Yazar:

20 Kasım 2009

956

Yazar : Çetin Özbey

Sürekli çevresiyle uyumsuz ilişkiler yaşayan, normal bir yaşam seyri tutturamayan, problemlerin nedenini kendisinde bulmayan, eylemeleri toplumun diğer bireylerine zarar veren ve bundan dolayı bir rahatsızlık hissetmeyen kişilerde kişilik bozukluğunun varlığı söz konusudur. Bazı durumlarda kişilik bozukluklarının tanısı güçleşebilir. Çünkü bazen kişilik yapısı ile kişilik bozukluğu karıştırılabilmektedir. Örneğin, içe dönüklük bir kişilik yapısı olmasına karşın kişilik bozukluğu olarak algılanabilmektedir. Ayrıca diğer bazı bozukluklar da kişilik bozukluğu ile karıştırılabilir. Örneğin, sosyal fobi ile çekingen kişilik yapısının karıştırılması gibi.
Kişilik bozukluklarında ciddi uyum sorunları yaşanmaktadır. Birey, hem yakın sosyal çevresinde hem de iş yaşamında ciddi sorunlar yaşamaktadır. Hatalarından pişmanlık duyup ders almaz, bu nedenle çok sık hatalarını tekrarlar. Toplumsal ilişkilerinde düzenlilik yoktur, norm ve yasalara aykırı davranışlar sergiler, suç üstüne suç işler. Kafasına göre hareket eder. Bozukluk kişinin benliğiyle uyum sağladığı için kişi sorunlu olduğunu kabul etmez ve değişmeye karşı direnç gösterir. Kimi de kendisindeki kişilik bozukluğunun farkında olur ama değişmeye yönelik bir çaba göstermez. Genel olarak kişilik bozukluğu gösteren bireyler, dünyaya uyum sağlamak yerine dünyanın kendilerine uyum sağlamasını talep ederler.
Kişilik bozukluğu olan birey, düşüncelerini ve eylemelerini haklı çıkarmak için çabalar ve diğer insanları suçlar, onların yanlış yolda olduklarını ileri sürer. Kimi de aile bireylerini ve diğer insanları değiştirmeye ve onları kendi yaşam biçimine uydurmaya çalışır. Yaptığı hatalardan dolayı çoğu kez başı derde girmesine rağmen bu davranışlarında ısrar eder. Örneğin, girdiği bütün işlerden çıkartılmasına rağmen pişmanlık duymaz ve aynı davranışları yineler. Kendisinden dolayı oluşan zararların sorumluluğunu üstüne almaz. Başkasına suçu yükler ve kendisini ak sütten çıkmış kaşık gibi göstermeye çalışır.
Zihinsel süreçlerinde ve duygusal gelişimlerinde ciddi sorunlar görülmez. Düşünce yapıları ve duyguları normal düzeydedir. Bu nedenle, bir kısmı aşırı düzeyde uyum güçlükleri göstermedikçe, büyük hatalar yapmadıkça ve ciddi suçlar işlemedikçe veya hata ve suçları açığa çıkmadıkça fark edilmezler. Alkol ve madde bağımlılığı çok sık görülebilir ve kişilik bozukluğuna psikiyatrik ve nörolojik sorunlar da eşlik edebilir.
Kişilik bozuklukları erkeklerde daha çok görülür ve yaygınlık oranları kültürden kültüre farklılık gösterir. Hızlı bir değişim süreci yaşayan toplumlarda daha sık görülmektedir.
Bu bozuklukların kesin nedenleri bilinmemektedir; ancak şizotipal ve paranoid gibi kişilik bozukluklarının temelinde kalıtımın olma olasılığının yüksek olduğu belirtilmekte, diğer kişilik bozukluklarının ortaya çıkmasında çevresel etkenlerin rol aldığı tahmin edilmektedir. Ayrıca bazı kişilik bozukluklarına sinir sistemindeki durumlar ve bedensel sakatlıklar gibi yapısal sorunların yol açabileceği öne sürülmektedir.
Kişilik bozukluklarının sınıflandırılması DSM IV’de üç gruba ayrılmaktadır.
1. Grupta şizoid, paranoid ve şizotipal kişilik bozuklukları,
2. Grupta antisosyal, sınır, histrionik ve narsisistik kişilik bozuklukları,
3. Grupta ise çekingen, bağımlı, obsesif-kompulsif ve pasif-agresif kişilik bozuklukları yer alır.
Kişilik bozukluklarının temel özellikleri söyle özetlenebilir:
Paranoid kişilik bozukluğunda, şüphecilik, alınganlık, kuruntu, kin ve bağışlamama.
Şizoid kişilik bozukluğunda, yalnızlık, duygusal soğukluk, uzak durma, sınırlı ilgi.
Şizotipal kişilik bozukluğunda, garip düşünce ve davranışlar, büyüsel inançlar, sınırlı ilişkiler, kuşkuculuk, dengesiz duygulanım yapısı.
Sınır kişilik bozukluğunda, otokontrol yetersizliği, duygulanım bozukluğu ve kimlik bocalamaları.
Obsesif-kompulsif kişilik bozukluğunda, mükemmeliyetçilik, kararsızlık, kuralcılık, inatçılık, işe yaramayan nesneleri toplama, takıntılar.
Bağımlı kişilik bozukluğunda, yalnız kalma korkusu, başkalarına bağımlı, özerk girişimden yoksun, pasiflik.
Çekingen kişilik bozukluğunda, benlik saygısında düşüklük, utangaçlık, ret edilmekten ve alay konusu olmaktan korkma.
Pasif-agresif kişilik bozukluğunda, kızgınlık öfke ve kin gibi saldırganlığa yol açan duyguları pasif direniş biçiminde açığa çıkarma, işi ağırdan alma, görevi erteleme.
Histrionik kişilik bozukluğunda, ilgi odağı olma isteği, dikkatleri üzerine çekmek için çabalama, olayları dramatize etme, telkine yatkınlık.
Antisosyal kişilik bozukluğunda başkalarına acı ve zarar verme, bencillik, sorumsuzluk, saldırganlık, geçimsizlik, suça yatkınlık.
Narsisistik kişilik bozukluğunda, kendini aşırı beğenme ve üstün görme, empati yoksunluğu, özel ilgili beklentisi vb. özellikler yer alır.
Bu bireyler kendilerinde herhangi bir anormallik görmezler ve kendilerini gayet sağlıklı görürler. Diğer insanlarla yaşadıkları sorunların sorumluluğunu üstlenmezler. İlişkilerinde yaşadıkları sıkıntıların sebebini sürekli bir başkasına yüklerler. Kişilik bozukluğu, bu insanların benlikleriyle uyum içinde olduğu için tedavi görme gereksinimi duymazlar. Tedaviye ihtiyaçları olduğu ve tedavi görmeleri gerektiği söylendiğinde olumsuz tepki gösterirler ve böyle bir öneriyi şiddetle reddederler. Çok az kişi, yakınlarının ısrarı ve zorlaması üzerine tedaviyi kabul eder ve bunlar da tedavi sürecinde kendilerini haklı çıkarmak için ellerinden geleni yaparlar. Ayrıca yaşadıkları ruhsal sıkıntılardan veya alkol ve madde bağımlılığı gibi durumlardan kurtulmak isteyen bazı kişiler tedavi görmeyi kabul etmektedirler.
Kişilik bozukluklarının tedavisi çoğu zaman olumsuz sonuçlanır. Bazı durumlarda psikoterapi ve ilaç tedavisi olumlu sonuçlar verebilir. Genellikle psikoterapiyle birlikte, birinci grupta yer alan kişilik bozukluklarının tedavisinde düşük dozlu nöroleptikler, ikinci gruptaki kişilik bozukluklarında karbamazepenin ve üçüncü grupta bulunan kişilik bozuklularında antidepresanlar önerilir.