Hepimizin içinde bize neyin doğru, neyin yanlış olduğunu fısıldayan bir ses vardır. Bu ses, ta en dipten gelir. Buna “vicdan” veya “sağduyu” denir. Allah herkesi bununla birlikte yaratmıştır. Bu, en sefil insanda bile vardır fakat bu sese herkes kulak asmıyor. Yaşam tarzı, arkadaşlar, kötü çevre ve alışkanlıklar, vicdanı zayıflatabilir. Vicdan olmayınca insan yoktur. Onun yerine canavarlar meydana çıkar. Hayvan, karnı doyunca saldırmaz; insan saldırır. Varlıkların en üstünü olan insan, hayvanlardan daha aşağı bir dereceye iner.
Vicdan büyük oranda, içinde yetiştiğimiz toplumdan etkilenir ve ona göre şekil alır. Din, örf ve âdetler, gelenekler, vazgeçilmez şekilde vicdanımızı etkiler. Sıradan insan, genellikle toplumun benimsediği değerleri benimser, onlara karşı çıkamaz. Vicdan bir bakıma, toplumsal düşüncenin bizdeki yansımasıdır. İnsan tek başına iken vicdandan bahsedilemez. İnsanlarla birlikte iken ahlaki davranışlar oluşur. Vicdan azabı, suçun gizli kalmasından doğar ve ancak sosyal duyguya sahip bireylerde tezahür eder. Toplumsal değerlere aykırı bir şey yaptığında birey, acı duyar. Hırsızların, katillerin, soyguncuların vicdanı zayıflamıştır.
Kanuna uygun olduğu hâlde ahlaka uygun değilse, almamalısınız, çünkü kanuna uygun her hareket, mutlaka ahlaka uygundur denemez. Kanunun açıklarından yararlanıp haklar yanlış kullanılabilir. Fakat bu, hiçbir zaman yanlış davranışı haklı kılmaz. Kimse bunu hiç anlamayabilir ama vicdanımız anlar. Örneğin; asgari ücretle işçi çalıştırmak yasal olabilir fakat insaf ve vicdana sahip bir insan, bunu yapamaz.
Görev ve sorumluluklarımızı yerine getirdiğimizde, vicdanımız rahatlar. Yapmamız gerektiği hâlde yapmadığımız şeyler bizi rahatsız eder. Vicdanımız, bize devamlı görevlerimizi hatırlatır. Sorumluluk, yapabilme gücüne bağlıdır. Kimse gücünün üstünde bir şeyle sorumlu tutulamaz. Neyi yapabilip neyi yapamayacağımızı ancak biz anlarız. Bunu, deneyerek ve yaşayarak öğreniriz. İnsanların kapasiteleri aynı değildir. Başkası için görev olan şey, bizim için görev olmayabilir. “Müftüler ne derse desin, sen fetvayı kendi vicdanına sor.” diyor hadis.
*
Cuma Özusan
Kaynak: Bilgece Yaşamak
www.gencgelisim.com
