Bilgi, duyularımız vasıtasıyla gerçek hakkında edindiğimiz izlenimlerdir. Bunların gerçeğe uygunluğunu, kullanınca anlarız. Bir taşın sert olduğunu, ateşin yaktığını biliriz. Bu bir bilgidir. Elbette bilgi, yalnızca duyulara sahip olmakla teşekkül etmiyor. Bilgiyi tecrübeden, kişilerden ve kitaplardan ediniriz.
Beş çeşit bilgi vardır; düzensiz bilgi, bilimsel bilgi, dinî bilgi, felsefi bilgi, estetik bilgi. Bunlar, farklı düzlemlerde ve varlığın farklı boyutlarında cereyan eden algılamalardır. Gözlem ve deneye dayanan ve aklın kontrolünde meydana getirilen bilimsel bilginin dışında bir bilgi olmadığını sanmak, yüzeyselliktir. Düşünün; bir sanatçı veya edebiyatçı, dünya var oldukça okunacak bir eser meydana getiriyor ve insanlar eğer hâlâonu okuyup zevk alıyorsa bunun bir temeli yok mudur? Bu, bir bilgiye dayanmıyor mu? Din keza neden bu kadar etkilidir?
Düzensiz ve sistemsiz bilgiye malumat diyorum. Malumat sahibi nice kimseler var ki kafaları hiç çalışmıyor. Duyduklarını ve okuduklarını kafaya sıkıştırmışlar. Onların üzerinde düşünmemişler, onları kaynaştırmamışlar. Çok şey bilmek, her zaman insanı gerçeğe ulaştırmıyor, hatta insanın ufkunu karartıp, sağduyusunu kaybetmesine bile yol açabiliyor. Yanlış şeyleri doğru bilen ve inatla savunan nice kimseler vardır. Doktora yapmış, profesör olmuş kimselerden bile öyleleri vardır ki bir çocuk kadar sağduyuya sahip değildirler.
Ancak birbiriyle uyumlu ve birbirini destekleyen bilgiler insana güç verir ve yolunu aydınlatır. Öğrenmek, bir şeyin bütünle olan ilişkisini kavramak ve onu sistemleştirmektir. Bunun sonucunda düşünce ve davranışlarımızda bir değişiklik meydana gelir. Bilmek, öğrenilenlerin benzer ve farklı taraflarını kavramaktır. Hiçbir şey bütünüyle doğru veya yanlış olamaz. Bir bilginin doğru ve yanlışlığını bize bildiren sağlam ölçütlerimiz olmalı. Bilgi sürekli yenilenir ve yanlışlarını azaltarak ilerler. Saf ve mutlak bilgi yoktur.
Bir şeyi bilmek, mutlaka yapmayı doğurmuyor. Böyle olsaydı, insanın hiçbir sorunu olmazdı. Bildiklerimizi yapamamanın sebebi, onları iyi bilmemek, derinliğine kavramamaktır. Bildiğimizi sandığımız pek çok şeyi esasında bilmiyoruz. Hakiki bilgi yaşayarak elde edilir. Başkalarından duyarak öğrendiklerimizle, yaşayarak öğrendiklerimiz bir olmaz. Bildiğimizi sandığımız şeyleri yeniden öğrenmemiz lazımdır. Bir şey ne kadar iyi bilinirse o kadar iyidir. Spinoza, “Bir şeyi iyi tanıdığımızda edilgen olmaktan kurtulur etkin oluruz.” diyor.
Eskilerin, “ayaklı kütüphane” dedikleri, her şeyi bilen adamların devri geçti. Kimse artık bütün malumatı kapsayacak yetenekte değil, esasen buna gerek de yoktur. Uzmanlar, gittikçe daha alt dallarla uğraşıyorlar. Ansiklopedik bilgi sahibi insanlara eskiden, “hezarfen” denirdi, bunlar her sorunu çözerlerdi. Bugün, istediğiniz bilgiye bilgisayarlarla anında ulaşabiliyorsunuz. Başka bir ülkedeki kütüphanelere bağlanabiliyor, kitaplar getirtebiliyorsunuz. Mühim olan, bir konuyu araştırma yeteneği elde etmek, yani bilgi üretmektir.
Kitaptan okuyarak veya birisinden dinleyerek öğrendiğimiz şeyler, derdimize derman olmaz, yaramızı iyileştirmez. Onların, bizi harekete sevk etme gücü yoktur. Mümkün olduğu kadar görerek ve deneyerek öğrenmeye çalışmalıyız. Vicdanında doğruluğunu anlamadığın hiçbir şeyi kabul etme! Sana apaçık doğru gelmeyen şeyi, kimden gelirse gelsin reddet. Doğruluğunu anlamadığın hiçbir şeyin sana yararı olmaz, seni güçlü kılmaz, seni etkilemez. İnsan, yaşamadığı şeyi bilemez, anlayamaz ve ondan sorumlu da tutulamaz.
Bilgiyi nasıl kullanacağımızı bilmek, onu elde etmekten daha önemlidir. Çok şey bilen insanlar var ki bildiklerini nasıl kullanacağını bilemiyorlar. Bildikleri, kafalarında bir süs olarak kalıyor. Dünya kadar bilginiz olsun, onu kullanamıyorsanız bir anlam ifade etmez.
Zihninizi gereksiz bilgilerden temizleyin! Her şeyi okumanız ve öğrenmeniz gerekmez. Sizi amacınızdan uzaklaştıran cazip ve hoş şeylere kapılmayın. Yeni şeyler için zihninizde boş bir alan yaratın. Her şeyi öğrenmek arzusu, boş bir arzudur. Bir iki şeyi çok iyi öğrenin ve hayatınıza uygulayın. Gereksiz bilgi, boşuna hamallıktır.
*
Cuma Özusan
Kaynak: Bilgece Yaşamak
www.gencgelisim.com
