Bilgi vasıtaları; duyumlar, akıl ve sezgiden ibarettir. Her çeşit bilgi, bize bu üç yolla gelir. Bilgi vasıtası derken, insandaki özellikleri ve yetenekleri kastediyorum. Yani biz dışla temas ederken, bu üç şey vasıtasıyla bilgi ediniyoruz. Gerek kendi tecrübemizle ve gerekse başkalarından duyarak öğrendiklerimiz, bu yollarladır. Tecrübelerimiz az, bilgimiz eksik ise, başkalarından yararlanırız fakat onlardan alacağımız şeyleri, bizdeki ölçme vasıtaları ile ölçeriz. Birisi bize bir şey dediği zaman, onu anlamamız lazımdır.
Bizde olmayan bir şeyle başkalarından yararlanamayız. Birisi bize diyelim ki elmadan bahsediyorsa bizim elma ile veya ona benzer bir başka meyve ile ilgili edindiğimiz bir bilgimizin olması lazımdır. Aksi takdirde köre renkleri tarif etmek veya iktidarsız kimseye cinsel hazları anlatmak gibi olur. Kısaca şöyle diyebiliriz ki tecrübesini yaşamadığımız bir şeyi anlayamayız. Bunu asla aşamayız, duyumlarımızda olmayan şey, algılanamaz.
Elbette duyumlarımız mutlak gerçekliği ifade etmiyor fakat onları temelsiz sayarsak, bütün bilgilerimiz çöker. Onlara güvenmek zorundayız. Bir yerimin ağrıdığı ve karnımın acıktığı hayal değildir, bir gerçekliği vardır. Biz, duyum ve algılarımızın yanılmalarını akılla denetleyebiliriz veya bizim bir yanılmamızı başkası düzeltebilir. Böylece ortak bir akıl ve sağduyu ortaya çıkar. Şahitlikte iki kişinin şart koşulması bundandır. Tek kişinin gördükleri bir yanılsama olabilir ve özneldir. İki kişi aynı şeyi söylediğinde bir nesnellik kazanır.
Bir de sezgilerimiz ve duygularımız vardır. Bunlar, bütün deneyimlerimizden çıkmış, ince bir bilinç gibidirler. Hiçbir delil olmadığı hâlde bazen bir şeyin doğruluğuna veya yanlışlığına inanırsınız ve çoğu zaman da bu doğru çıkar. Sezgiler çok kıymetli olmakla beraber, ancak kişiye özgüdürler, bir nesnellikleri yoktur.
*
Cuma Özusan
Kaynak: Bilgece Yaşamak
www.gencgelisim.com
