Hayat kalitemizi belirleyen para, biz yetişkinler kadar çocuklar için de çok önemli.
Çünkü beğendikleri bir oyuncağı ya da bir kırtasiye malzemesini almak için onların da paraya ihtiyacı var. Okula başlayana kadar bu alışveriş ve para işi anne-baba aracılığıyla halledilir ama alınan harçlıkla birlikte paranın önemi çocuk için daha da artar. Bu dönemde asıl önemli olan ise ailenin çocuğuna ne zaman ne kadar harçlık vereceğini iyi ayarlayabilmesidir.
Aileler çocuklarına harçlık verirken belirledikleri bir disiplin içinde hareket etmeli ve tutarlı olmalıdırlar. Harçlık olumlu davranışa bir ödül veya sorumluluklarını yerine getirmesi için bir ödeme değildir. Harçlığı çocuğa yaptırmak istediğimiz davranışı yapması için bir rüşvet olarak kullanmamak gerekir.
Çocuğa harçlık vermenin bir amacı vardır; harçlık verme ve verilen parayı iyi kullanabilmesinin sağlanması eğitimin bir parçasıdır. Çocuğa, seçimler yaparak ve sorumlulukları göz önünde bulundurarak para kullanımı konusunda deneyim kazandırmayı amaçlar.
Harçlık vermeden önce
İlkokula yeni başlayan bir çocuk paranın hesabını yapamaz. Parayı iyi tanıyamadığı için bir şey aldığında üstünü istemeyi beceremez, parasını bozduramaz. Harçlığını rastgele şeylere, abur cubur yiyeceklere yatırır. Bu yüzden onlara harçlık verilirken, parasını ne için kullanacağı, almayı düşündüğü şeylerin fiyatı ve hepsinin bir aradaki tutarı anlatılmalı, her gün ne kadar harcarsa haftada ne kadara ihtiyacı olduğu konusundaki hesaplar bir yetişkinle beraber yapılmalıdır. Başlangıçta yine beraberce parasını kullanacağı ihtiyaçların listesi yapılmalı, her gün sadece ihtiyacı olacak kadar para harçlık olarak verilmeli ve parasını nasıl harcadığının takibi yapılmalıdır. Kendi başına para harcamadan önce yetişkinin yanında alışveriş yapması sağlanmalı, verilen para karşısında ne alacağı, paranın üzerinin ne kadar olacağı beraber hesaplanmalı ve böyle denemelerin niceliği arttırılmalıdır.
8 yaşındaki çocuk, parasını kendi kendine daha başarıyla kullanmaya başlar. 10 yaşında ise artık kendisine yararlı ve kullanışlı şeyler satın alır. Ayrıca, 10 yaş çocuğu alışveriş yaparken seçmesini bilir. Para ve diğer bazı eşyaları güvenle koruyabilir ve paranın üstünü tam olarak getirmek sorumluluğunu da taşır. Bütün bunları kendi kendine yapabildiği gibi, söylenenleri yapmaya ve ona göre hareket etmeye de hazırdır. Bu yaşlar, artık düzenli harçlık verilmeye başlanması için uygun yaşlardır. Ülkemizde, ilkokula başlama yaşıyla birlikte çoğunlukla ailelerce düzenli harçlık verilmektedir.
Harçlığın Çocuğa Verilmesi
Harçlığın belli bir düzen içinde çocuğa verilmesi en uygun ve tutarlı yoldur. Çocuk, harçlığını biriktirerek bir eksiğini karşılamaya veya çok istediği bir malzeme ya da oyuncağı almaya teşvik edilmelidir. İlgi ve merakı doğrultusunda doğru ve yararlı şeylere para harcaması, ihtiyacı doğrultusunda alışveriş yapması için rehberlik edilmelidir. Harçlık, günlük veya haftalık verilebilir. Çocuğun yaşı büyüdükçe parayı kontrol etme, hesabını iyi yapma ve bütçesine göre harcama planını yapma konusundaki becerileri gelişecektir. Bu durum dikkate alınarak, lise öğrencisine aylık harçlık verilerek para kullanma becerisinin daha da gelişmesi sağlanabilir. Ancak parasını harcadığı yerler yine iyi izlenmeli ve çok hissettirmeden denetimi yapılmalıdır. Verilecek Harçlığın Miktarı
Bu harçlık, sosyo-ekonomik düzeyi düşük olan ailelerde çocuğun karnını doyurmak amacıyla verilirken, ekonomik düzeyi yüksek olan ailelerde, çeşitli ilgilerine cevap verecek harcama yapması için verilir. Çocuğa ihtiyacı olandan çok harçlık vermek doğru değildir. Çocuk sahip olduğu bu fazla parayı başarılı bir şekilde kullanamaz. Sahip olduğu ve aslında ihtiyacını karşılayan defter ve silgilerine ek olarak yeni defter ve silgiler alır, arkadaşından özendiği bir kırtasiye malzemesine ya da oyuncağa para harcar. İsraf ve doyumsuzluk böyle başlar. Çocuğa ihtiyacından fazla para vermek sanıldığı gibi ona mutluluk değil, mutsuzluk ve doyumsuzluk getirecek, parayı harcamasının kontrolünü güçleştirecektir.
Çocuğa fazla harçlık vermenin sadece ona değil, onun çevresindeki yakın arkadaşlarına da zararı vardır. Özellikle değişik gelir gruplarından çocukların mevcut olduğu okullarda, harçlık verilmeyen veya yetersiz harçlık alan çocuklar bazı arkadaşlarının çok para harcamasından etkilenir. Çocuğa yetersiz harçlık vermek de yanlıştır. Arkadaşlarıyla kendi aldığı harçlığı kıyaslayarak üzüntü duyar ve kendine güveni azalabilir, önce morali bozulur sonra aynı harcamaları yapamadığı için dışlanabilir veya onlarla beraber olmamayı kendisi tercih edebilir ve arkadaşlık ilişkileri olumsuz etkilenebilir. Bazı durumlarda bunların hiçbiri olmaz; yetersiz harçlık alan bu çocuklar, fazla para harcayan çocukları kendilerine borç para vermeye veya paralarının bir kısmını onların ihtiyaçlarını almak için kullanmaya zorlayabilirler.
En doğru olanı, çocuğun yaşına ve sınıfına uygun olarak, sınıfındaki diğer çocukların çoğunlukla aldıkları harçlık miktarı ve çocuğun gündelik zaruri harcamaları göz önünde bulundurularak, en azından ihtiyaçlarını karşılamak üzere yeterli ve düzenli periyodlarda bir harçlık vermektir. Çocuğun aldığı harçlık zaruri harcamalarının biraz üzerinde olabildiğinde, parasının bir kısmını harcamayıp biriktirebilmesine imkan sağlanacaktır. Biriktirmesinin önemi ve ona sağlayacakları konusunda aydınlatıcı sohbet edilmelidir. Çocukların her zaman anne baba desteğine ve rehberliğine ihtiyaçları olduğu ve isabetli kararlar veremeyebilecekleri dikkate alınarak, biriktirdiği parayı toplu olarak harcayacağı, maddi değeri yüksek olan alışverişlerinden sadece kendi parasını da kullansa ebeveynini haberdar etmesi ve onların onayını alması gerekliliği vurgulanmalıdır.
Harçlığın ne kadar olacağına çocuk ve ebeveyn beraber karar vermeli, belli zaman aralıklarıyla miktarı gözden geçirilmelidir. Çocuk harçlığı az bulursa ona, uygun ve sakin bir dille bu miktarın neye göre belirlendiği açıklanmalı ve bir süre takibi yapılarak gerçekten az olup olmadığına bakılmalıdır.
Harçlık Almanın Çocuğa Kazandıracağı Değerler
Özenli ve düzenli verilen harçlık çocukta sorumluluk ve sahiplenme duygusunu geliştirir. Anlık ve geçici isteklerini erteleyebilme ve ihtiyaçlarını öncelik sırasına koyma becerisini kazandırır. Ayrıca tasarruflu olmayı, elde ettiklerinin değerini bilmeyi öğretir. Zamanla harcamalarını kontrol etmeyi bilir. Bir de ailesinin kendisine değer verdiğini, ayrı bir fert olarak kabul edildiğini fark eder.
Sonuç olarak, çocuğun yaşına ve sınıfına uygun olarak, ihtiyaçlarını karşılamak ve bir kısmını da biriktirebilmesini sağlamak üzere yeterli miktarda ve düzenli bir harçlık vermek (gündelik ya da haftalık şeklinde) en sağlıklı yoldur. Çocuğun talebine göre verilecek harçlık miktarında sık değişiklik yapmak uygun bir yaklaşım değildir. Çocuğun sahip olduğunun değerini bilmesi ve bütçesini ihtiyacına göre doğru planlamayı öğrenebilmesi için önemli bir neden olmadıkça verilecek miktar önceden belirlenen süre içerisinde sabit tutulmadır. Çocuk ne kadar süre içinde elinde ne kadar parası olacağını bilmeli ve harcamalarını buna göre planlamalı, aldığı harçlığı biriktirme ya da harcama kararını kendisi vermelidir. Bu onun yetişkin yaşlarda parasını iyi kullanması için bir deneyim ve hazırlık süreci olacaktır.
*
Yazar: İvet ALBUKREK, Uzman Psikolojik Danışman
