Günümüz insanı tarihin en büyük bunalımlarından birini yaşıyor. Gerçekleştirilen maddi ve teknolojik bütün ilerlemelere rağmen, günümüz insanının mutlu olduğu söylenemez. Acıları, ıstırapları ve stresleri unutmak için en çok başvurulan ilaç Aspirin olduğundan…
Kaynak : Köprü (99)
"Sorgulanmamış bir hayat, yaşanmaya değmez"
Sokrat
Günümüz insanı tarihin en büyük bunalımlarından birini yaşıyor. Gerçekleştirilen maddi ve teknolojik bütün ilerlemelere rağmen, günümüz insanının mutlu olduğu söylenemez. Acıları, ıstırapları ve stresleri unutmak için en çok başvurulan ilaç Aspirin olduğundan, çağımızı "aspirin çağı" diye niteleyen düşünürler bile var. Ayrıca dünyanın bir çok yerinde süren savaşlar, soykırımlar, katliamlar, açlık felaketleri ve çevre sorunları yeni yüzyılı umut ve gülümsemeyle selamlamamızı maalesef engelliyor.
Çağdaş dünyanın modern kurum ve kuruluşlarıyla bütün bu sorunlara bir son verememesi ise ayrı bir trajedi. Bütün bu olgular ve özellikle de Batı dünyasında yaşanan ahlaki çöküntü, aile kurumunun çökmesi, uyuşturucu kullanımındaki artış ve intiharlar arasında yakın bir ilgi bulunmaktadır. Bu da inandığı ve güvendiği bütün bilimsel ve teknolojik değerlerin işe yaramadığını gören insanın, çözümü başka yerlerde; kendi dışında bir şeylerde aramaya itmektedir. Bütün bunlar adeta "sorgulanmamış bir hayat yaşanmaya değmez" diyen Sokrat'ın haklılığını bir kez daha tasdik etmektedir. Böylece hayatı ve kendimizi sorgulamanın, hayatın anlamını yakalamanın önemi kendiliğinden ortaya çıkmaktadır.
Neden ve niçin yaşıyoruz?
Hayatın bir anlam ve amacı var mıdır? Varsa nedir?
İnsan olmanın anlam ve onuru nedir?
Nasıl mutlu olacağız? Gibi sorular kaçınılmaz olarak tekrar insanın karşısına çıkmakta ve ondan cevaplar beklemektedir. İnsan ne kadar bu sorulardan kaçsa ve gör-mezlikten gelse de, bir noktada bunlarla yüzleşmek ve hesaplaşmaktan kaçamamaktadır.
Dünyanın büyük bir bölümünde insanlar, açlık ve her türlü yokluğa rağmen, yaşamaya çalışıyor ve bu yolda çaba harcarlarken, diğer yandan her türlü maddi konfor, lüks ve servete rağmen bazı insanlar intiharı bir varoluş biçimi olarak seçiyorlarsa ortada çok önemli sorun/sorunlar var demektir.
Bu da, yaşamın temeli ve hayatın gayesinin "insanın ekonomik ihtiyaçlarının gide-rilmesi" olduğu tezinin iflas etmesidir. Zira "hayatın ve insanın anlam ve önemi bilinmediği takdirde" sahip olunan bütün maddi servetin de insan için anlam ve önemini yitirdiği görülmektedir. Hayatın anlamını, gayesini ve bu dünyadaki gerçek konumunu bilmek her şeyin önüne geçmektedir. Bu da ancak kendimizi ve hayatımızı sorgulamamızla mümkündür. Zaten felsefe tarihi, bu tür sorgulamaların ve yüzleşmelerin tarihi değil midir?
Görüldüğü gibi, hayatın anlamını sorgulamanın tarihi, insanlık kadar eskidir. İnsanı insan yapan bir şey bu sorgulama. Bununla beraber Ancak, Sokrat'ın özdeyişinden de anlaşıldığı gibi "yaşayanlar" her zaman var olmuştur ve olacaktır da. Ayrıca böyle bir sorgulamayı hoş karşılamayan, aksine kendi varlıkları ve çıkarları için tehdit ve tehlikeli olarak görenler de olmuştur ve olacaktır. Bunların en belirgin özelliği ellerindekini (güçlerini, iktidarlarını, çıkarlarını) kaybetmemek. Bunun için sorgulamayı/sorgulanmayı, eleştirmeyi ve paranteze almayı hoş karşılamamış ve güçleri yettiğinde ise yasaklamamışlardır.
Bunun da en tipik örneğini de Antik Yunan'da Sokrates'in şahsında bulmak mümkün. İzdüşümleri ise, bütün düşünce tarihi boyunca devam etmiştir. Sokrat'ın en büyük suçu: "Ben kimim? Hayatın amacı nedir? Bilgi nedir? İyi nedir?" gibi soruları kendine sormaktı. Ayrıca bu yaşama biçimiyle karşılaştığı ve iletişim kurduğu herkesin de kendisine benzer sorular sormasına neden oluyordu.
Atina'daki kurulu düzen bunu kendi varlığına ve varoluş meşruiyyetine en büyük tehdit olarak algıladı. Sokrat, Atinalı gençlerin ahlakını bozmak ve düzenin temelini tehditle suçlandı. Yetmedi, hapsedildi. Sonuçta zehirlenerek hayatına son verildi. Düşünüldü ki, böylece sorunu çözmüşlerdi. Ancak Sokrat'ın, insan olmanın en temel özelliklerinden biri olan sorgulamayı harekete geçirdiğini fark edemediler. Kendini sorgulamaya başlayan, ne olduklarını ve kavramlarını sağlam bir temele dayandıranlara hükmetmenin yönlendirmenin ve yığın insanı yapmanın mümkün olmadığını hesaplayamadılar.
Sokrat'ın yaktığı bu meşale, tarih boyunca sönmeden yanmıştır. Ancak günümüz insanının daha büyük tehlikeyle karşı karşıya olduğu görülmektedir. Bu da birey insanın, teknoloji, enformasyon ve medya gibi yeni güçler tarafından yok edilmesi; "düşünmemesi" ve "sorgulamaması" için adeta her şey yapılmaktadır. Öyle ki, bireyin giyimi ve yeme-içme gibi en temel insani tercihleri bile başkaları, daha doğrusu gücü elinde tutanlarca belirlenmektedir. Burada güç en geniş anlamda kullanılmaktadır. Kullandığımız ürünleri üretenler, bunları nasıl, ne kadar ve nerede kullanacağımıza da karar vermektedirler. Nerede tatil yapacağımız, ne tür müzik dinleyeceğimiz yine bizim dışımızda kararlaştırılmaktadır. Böyle bir durumda, isterseniz buna postmodern durum deyiniz, bireyin özgünlüğü ne olacaktır?
Bu yeni durumda en büyük işlevi ise medyanın yaptığı görülmektedir. Ortaya çıktığı günden bu yana bir güç olarak ortaya çıkan medya, giderek bu gücünü daha da artırmıştır. Günümüzde ise, büyük sermaye ile birleşerek, tekelleşmiş, kartelleşmiş, bazı durumlarda hakim siyasi iktidarla/iktidarlarla da işbirliği, daha doğrusu çıkar birliği yaparak, bir dev halini almıştır. Thomas Hobbes, "insanın, insanın kurdu" olduğu bir ortamdan kurtuluşu, Levithan dediği devlet devinin ortaya çıkmasında görmüştü. Peki bu yeni durumda, devleşen medyanın ve iktidarların gücünden bireyi/insanı kim kurtaracak?
Örneğin Medya… Yazılı ve görsel medya her şeyimizi belirlemeye çalışıyor. Neyin iyi neyin kötü olduğunu belirtiyor. Yiyeceklerimizi giyeceklerimizi saç modellerimizi de medya seçiyor. İzleyeceğimiz filme kadar o bizim adımıza karar veriyor. Öyle ki artık mahkemelere de lüzum kalmıyor. Yargılamayı da yapıp, herhangi bir konuda kim suçlu, kim suçsuz medya karara bağlıyor. Son zamanlarda bu tür bir çok yargılama ve mahkumiyeti kamuoyu şahitlik etmiştir. Evet, sadece uzaktan seyreden, sıra kendisine gelinceye kadar sesini çıkarmayan, ancak devin elleri onu sardığında bağıran bir kamuoyu. İşin en can alıcı noktası ise bireyin medya karşısında sığınacak bir yeri yok ,daha doğrusu "birey" yok.
Eski masallardaki devleri hatırlarız. Sonunda bir kahraman çıkar ve işi bir sonuca bağlardı. Altın kalpli prens, başta prenses olmak üzere herkesi kurtarırdı. Peki bizi kim kurtaracak?! Ne yazık ki, böyle bir kurtarıcı yok, kendi dışımızda yok, demek istiyorum. Zira şimdiye kadar ki "tüm kurtarıcıların" fos çıktığını gün geçtikçe daha iyi anlıyoruz. Öyle ise iş başa düşüyor. "Kendi kendimizi kurtaracağız" İnsanı kurtarmaya çalışacağız. Nasıl mı? Kendimizden başlamak yeterli.
Bunun için yeni yöntemler icad etmeye de gerek yok. Sadece Sokrat'ın altını çizdiği ve vurguladığı "sorgulamayı" başarmak gerekiyor. Acaba bana sunulan tüm bu imgeler, anlamlar/anlamsızlıklar, tüketim alışkanlıkları, ihtiyaçlar doğru mu? Ben birey olarak gerçekten bunlara muhtaç mıyım? Önceliklerim ne? Temel referanslarım neler? Aslında öncelikle "Ben neyim? Kimim? Bu dünyaya nereden ve neden geldim? Hayatımın bir anlamı ve amacı var mı? gibi sorulara cevap aramak gerekmektedir. Kendimize ait cevaplar bulmaya çalışmak. Hayatımızın medya astrologları, medyumları ve şarlatanları tarafından yönlendirilmesini istemiyorsak bu soruların ce-vabını kendimiz bulmak zorundayız.
Sokrat, Platon, Aristo, Descartes, Kant, İbn Sina, Gazzali, Mevlana, Yunus Emre, Said Nursi ve daha binlerce insan bu soruları kendilerine sordular ve cevaplarını da bizzat kendileri verdiler. Bu cevaplarıyla, bize dayatılan sahte doğrulara değil, çağlar üstü ve evrensel doğrulara itibar etmemiz gerektiğini gösterdiler. Bunu yaparken nasıl bir yol izlediklerini bütün içtenlikleriyle anlattılar. Böylece kendilerinden sonra geleceklere, yani bize ipuçları verdiler: Gazzali'nin el-Munkiz mine-Dalal'ı, Descartes'in Metod Üzeine Konuşmaları, Tolstoy'un "İtiraflar"ı ve Nursi'nin Nur Risaleleri bu tür ipuçlarıyla dolu.
Kur'an'ın ilk emri de "oku" idi. Buradaki "Oku!" emrini geniş bir perspektiften ele alınca, Kutsal mesajın insanlardan, yeni bir okuma, anlamlandırma ve sorgulama dönemine başlamalarını; başta kendileri olmak üzere, her şeyi sorgulamaları ve yeniden anlamlandırmalarını istediği anlaşılır. Kendilerine toplum, gelenek ve hatta ataları tarafından dayatılan yanlışlara, sahte cevaplara ve değerlere değil, alemlerin yaratıcısı olan Allah'ın tek değer olduğu yeni bir yaklaşım, yeni bir okuyuş biçimi.
Hayatımızı anlamlandırmak, kendimiz olmak, farklı olmak, özgün olmak istiyorsak, böyle bir sorgulamadan daha fazla kaçamayız. Önümüze konulan sahte hedeflerin ve geçici amaçların bir şeye yaramadığı ufak bir sorgulamayla anlaşılacaktı. Derslerde öğretmenimizin gözüne girmek, karnenin yanında teşekkür ve takdir, iyi bir okul; iyi bir lise ve üniversite ve üniversiteyi bitirme hayali. Bu uğurda harcanan geceler ve gündüzler. Geçen bir ömür. Halbuki gözümüzü açıp etrafımıza baksak, üniversite mezunu olup iş arayan insanlar, hem genç insanlar. Okul bitirmek de sorunu çözmüyor artık. Kendimiz olmak, kendimizi keşfetmek; Allah'ın bize bahşettiği meleke, kabiliyet ve imkanları keşfetmek ve gerçekleştirmek. Böylece öncelikle özgür ve özgün bir "insan" olmak.
Yeni bir yüzyıla robot olarak değil, insan olarak girmek ve insanca yaşamak istiyorsak, kendimizi, hayatımızı ve içinde bulunduğumuz durumu sorgulamaktan daha fazla kaçamayız Biz kendimiz kendi hayat projemizi, hedefle-rimizi, önceliklerimizi ve değerlerimizi seçmezsek, bunu bizim için yapmaya hazır bir çok çıkar guruplarının olduğu unutulmamalıdır. Hatta bize rağmen, bizim için tercih yapan, kendi projelerini, çıkarlarını ve hedeflerini bize dayatanlar hiç azımsanacak gibi değil. Bu bazen devlet adına yapılırken, bazen daha kibar ve daha gösterişli ambalajlar ve retoriklerle yapılıyor.
Sokrat haklı. Gerçekten de "Sorgulanmamış bir hayat, yaşanmaya değmez".
