Bilim adamları, sinir bilimi alanındaki en inanılmaz vak’a olarak kabul edilen Phineas Gage’in 164 yıl önce parçalanan kafatasını bilgisayarlarda yeniden inşaa ederek, insan beyninin bilinmeyen özelliklerini inceledi.
Demiryolu işçisi Phineas Gage, 13 Eylül 1848 günü, tarihe “Amerikan Demir Kol Vak’ası” olarak geçecek çok ağır bir kaza geçirdi. Vermont eyaletinde Rutland&Burlington demiryolunun inşaasında çalışan Gage, patlatılacak olan bir kayanın üzerinde açılan deliğe, 110 santim uzunluğundaki bir demir kullanarak barut, fitil ve kum doldurdu.
25 yaşındaki işçinin doldurduğu kumun az gelmesi, barutun patlamasına neden oldu. 6 kilogram ağırlığındaki demir çubuk, Gage’in sol gözünün arkasından müthiş bir hızla girip kafasından çıktı ve 25 metre öteye düştü. Bu andan sonra yaşananlar, sinir bilimi ve psikoloji tarihinde en çok tartışılan süreçlerden birini oluşturdu.
Beyninin sol ön lobu neredeyse tamamen parçalanan Gage, sakin bir şekilde ayağa kalktı. Şuuru yerindeydi ve sadece birkaç dakika sonra konuşmaya başladı. Kimsenin yardımı olmadan at arabasına bindi ve doktorun bulunduğu 1,2 kilometre ötedeki en yakın yerleşim birimine arabada dik oturur vaziyette gitti. Gage’i ilk muayene eden kişi olan Dr. Edward Williams, onun öldüğünü zannetti ancak ağır yaralı işçinin nabzı 60’ı gösteriyordu.
Doktorların büyük çabası altında yaklaşık bir ay sonra kendini toparlayan Gage, sağlığına kavuştuğunda, karakteri ve davranışları tamamen değişmişti. Yaralarının sebep olduğu sağlık problemlerinden ötürü 12 yıl daha yaşasa da, Gage’in kurtuluşu ve yaşadığı değişim, tıp tarihindeki en ilginç dosyalardan birini oluşturdu.
10 MİLYON İHTİMALLİ TAHLİL
Aradan geçen 164 yılın ardından, bilim adamları, Gage’in kafatasına ait en detaylı modeli çıkarmayı başardılar. Araştırmacılar, Gage’in beyninde oluşan hasarı en detaylı şekilde inceleyerek hem yaşadığı kazanın derinliklerine inmeyi hem de karakter değişikliklerine sebep olan Alzheimer gibi hastalıkları daha detaylı incelemeyi umuyorlar.
Gage’in beyin dokusundan örnek bulunmaması ve otopsi raporunun yetersiz kalması, beyninde oluşan hasarın boyutunu anlamayı zorlaştırıyordu. Harvard Üniversitesi araştırmacıları, 2001 yılında Gage’in kafatasına sahip olan Warren Anatomi Müzesi’nden izin alarak, kafatasının bilgisayar tomografisini çıkardılar. Ancak çalışmayı gerçekleştiren akademisyenlerin üniversiteden ayrılmasıyla veriler de kayboldu.
Gage’in göz sinir haritası
California Üniversitesi’nden John Van Horn’un başını çektiği ekip, büyük çabalar sonucu kafatasını ikinci bir analiz için elde etmeyi başardı. Horn, “Sinir bilimi tarihindeki en kıymetli parçalardan birinin, karanlık bir çekmede tutuluyor olması utanç verici” ifadesini kullandı. Üç boyutlu modeli oluşturuldu. Modelin oluşturulmasında, parçalanan kemikler, demir çubuğun çapı ve Gage’in konuştuğuna dair kazaya ait ilk bilgiler de değerlendirildi.
Mümkün olan bütün verilerle demir çubuğun beyinde izlediği yolu kesin olarak belirlemeye çalışan Horn, muhtemel 10 milyon sonuç arasından bir tanesinde karara vardı. Ardından, 25 yaşında olan ve Gage ile aynı eli kullanan 110 erkeğin beyin taramaları çıkarıldı. Taramalar, Gage’in kafatası boşluğuna tam olarak uyacak beyin modelini oluşturmak için kullanıldı. Elde edilen beyin modeli ile demir çubuğun izlediği yol bir araya getirildiğinde, Gage’in beyninde oluşan hasar da ortaya çıkmış oldu.
SİNİR YOLLARI HARİTASI DEĞİŞTİ
PloS One dergisinde yayımlanan araştırmaya göre, Gage’in beyninde oluşan hasarın özeti şöyle: Beynin ön lobunun üçte birini oluşturan ve öz farkındalıktan sorumlu olan “superior frontal sulcus” ve duygular ile bazı davranışlardan sorunlu insula, en ağır hasarı gören kısımlar oldu. Çubuk, beyin zarının yüzde 4’ünü, beyindeki beyaz dokunun ise yüzde 11’ini yok etti.
Sağlıklı bir insanın göz sinir haritası
Sonuçlara göre, sol yanaktan giren ve beynin sol tarafından çıkan (bu esnada birkaç dişi söküp atan) demir çubuk, önceden sanıldığı gibi beynin ortasını etkilemedi. Beynin çıkarılan haritası, beynin sol tarafında bulunan beyaz dokudan çok fazla kaybedilmesinin, bağlantılı olduğu sağ kısmı da etkilediğini gösterdi. Bu nedenle beynin sağ kısmında da onarılamayan kısımlar mevcuttu.
Gage’in beynindeki sinir yollarıyla, 110 veri tabanından alınan sağlıklı insan beynine ait sinir yolları, kazanın sebep olduğu değişimi net bir şekilde gösterdi.
Horn, yaptıkları araştırmanın sadece tarihî bir olayı aydınlatmakla kalmadığını, aynı zamanda modern tıp için de önemli bir kazanç olduğunu şu sözlerle anlatıyor: “Ön loblardaki beyaz doku kaybı, bunamayla bağlantılı olduğu gibi Gage’in yaşadıklarıyla da uyuşuyor. Beynin hangi kısımlarının davranışları etkilediği konusunda çok önemli bulgular elde ettik.”
