Özel eğitimi gerektirecek düzeyde engelli olan bireylerin toplam nüfus içindeki oranları ülkelerin gelişmişlik düzeyine göre farklılık gösterir. Dünya Sağlık Örgütü’nün verilerine göre, zihinsel, bedensel ve duygusal engelli bireylerin toplumdaki dağılımlarının, gelişmiş ülkelerde %10, gelişmekte olan ülkelerde %13 olduğu tahmin edilmektedir. Özel eğitime gereksinim duyan zihinsel engellilerin oranı ise %1-3 arasında olduğu varsayılmaktadır. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı’nın verilerine göre, ülkemizdeki engellilerin nüfusa oranı %12-14 olarak düşünülmektedir. Yani Türkiye’de değişik engel gruplarından 10 milyona yakın engelli insan bulunmaktadır. Engel grupları şöyle sıralanabilir: Görme, işitme, ortopedik ve zihinsel engelliler, süreğen hastalığı olanlar, uyum güçlüğü olanlar, dil ve konuşma güçlüğü olanlar, down …
ÇETİN ÖZBEY
ozbey36@hotmail.com
Özel eğitimi gerektirecek düzeyde engelli olan bireylerin toplam nüfus içindeki oranları ülkelerin gelişmişlik düzeyine göre farklılık gösterir. Dünya Sağlık Örgütü’nün verilerine göre, zihinsel, bedensel ve duygusal engelli bireylerin toplumdaki dağılımlarının, gelişmiş ülkelerde %10, gelişmekte olan ülkelerde %13 olduğu tahmin edilmektedir. Özel eğitime gereksinim duyan zihinsel engellilerin oranı ise %1-3 arasında olduğu varsayılmaktadır. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı’nın verilerine göre, ülkemizdeki engellilerin nüfusa oranı %12-14 olarak düşünülmektedir. Yani Türkiye’de değişik engel gruplarından 10 milyona yakın engelli insan bulunmaktadır. Engel grupları şöyle sıralanabilir: Görme, işitme, ortopedik ve zihinsel engelliler, süreğen hastalığı olanlar, uyum güçlüğü olanlar, dil ve konuşma güçlüğü olanlar, down, otistik ve asperger sendromlular.
Engelliler yalnızlığa itildiklerinden ve iş-mesleki rehabilitasyon yetersizliğinden dolayı sosyal yaşama çok az katılabilmektedirler. Engelliler için çözüm bekleyen sorunların bir kısmı şöyle sıralanabilir: Özel eğitim, ulaşım, iş ve meslek eğitimi, sağlık, psikolojik ve sosyal yardım, aile danışmanlığı, spor, sanat, eğlence, gezi, sosyal ve kültürel etkinlikler.
Yetersizliğin Önlenmesi
Yetersizlik durumları çok erken fark edildiğinde, çocuğun özel eğitim, tıbbi tedavi ve ilgili hizmetleri zaman kaybetmeden alması sağlanır. Yani erken tanı, eğitimin ve tedavinin olumlu ve hızlı sonuç vermesi açısından çok önemlidir.
Gerekli önlemler erken alınırsa, yetersizliklerin önemli bir kısmı ortadan kaldırılabilir, diğer kısmı da hafifletilebilir. Zaten özel eğitimin asıl fonksiyonu, yetersizlikleri ortadan kaldırmak veya en aza indirmek, yetersizliklerin ilerlemesini ve yeni ek yetersizliklerin oluşmasını engellemek, bazı ciddi problemlerin yetersizliğe dönüşmesinin ve bazı yetersizliklerin engele dönüşmesinin önüne geçmektir.
Çocuklarda zihinsel gelişimin en çok olduğu, başka bir söyleyişle beynin en hızlı geliştiği dönem ilk beş yılı kapsamaktadır. Bu ilk beş yıllık süreç öğrenme yeteneğinin gelişmesini ciddi anlamda etkiler. Kişilik gelişiminin temelleri bu dönemde atılır ve bu dönemde alınan eğitim daha kalıcı olmaktadır. Bu dönemde çocuklar olumsuz etkilere de son derece açıktırlar ve çevrelerinde gördükleri olumsuz davranış ve kişilik özelliklerini çok çabuk kabullenirler. Birçok yetersizlik erken müdahaleyle engele dönüşmeden kaldırılabilir veya hafifletilebilir. Örneğin, işitme yetersizliğinin erken dönemlerde fark edilmesi çocuğun konuşmayı öğrenmesinde oldukça önemlidir. Erken fark edildiğinde, çeşitli cihazlar ve iç kulak protezleriyle çocuğun duyması ve iletişim için gerekli olan dili zamanında öğrenmesi sağlanır. Bazı becerilerin öğrenilmesi yaşla doğrudan bağlantılıdır. Üç yaş civarında konuşma yetersizliği veya gecikmesi tanısı konmuş çocuklar konuşma eğitimine olumlu tepki verirken, beş yaşından büyük çocuklarda pek olumlu bir gelişme kaydedilmez. Kas ve harekete dayalı beceriler erken yaşlarda daha çabuk kazanılır. Erken yaşlarda edinilen beceriler daha kalıcı olmaktadır.
Normal çocuklar, ilk beş yıl çevreleriyle sürekli bir etkileşim içerisindedirler ve etraflarında gördükleri her şeyi inceler, insanları taklit ederler. Yaşam boyu kullanacakları becerilerin temelini ilk beş yıl içinde atarlar. Fakat temel gelişim alanlarında bozukluk olan çocuklarda öğrenme yeteneği ya yoktur ya da çok az olduğu için var olan beceri edinme yatkınlığını ve diğer potansiyellerini de yitirirler. Kemikleşen ve sonradan düzeltilmesi zorlaşan saplantılar, takıntılar ve davranış problemleri edinirler. Ayrıca sonradan verilen eğitimi almaları da güçleşir. Erken eğitimle özel çocuklara hem kalıcı davranışlar kazandırılır, hem de var olan olumsuz davranışların ortadan kaldırılması kolaylaşır. Yetersizliği önleyen veya hafifleten etkenlerden biri de çevrenin yetersizliğe uygun bir biçimde düzenlenmesidir. Bireyin yaşadığı ortamdaki fiziksel koşullar, yetersizliğine uygun olarak oluşturulursa birey daha rahat ve sorunsuz bir yaşama kavuşur.
Engelliliğin Önlenmesi
Doğum öncesi ve doğum sonrasında alınabilecek bazı önlemlerle ve yapılabilecek bazı testlerle birçok engellilik önlenebilir ve engel oluşma riski azaltılabilir. Hamilelik döneminde sigara, alkol ve uyuşturucu kullanılmazsa ve doktor önerisi olmadan ilaç kullanımı önlenebilirse, bebeğin engelli doğma olasılığı azalır. İyot eksikliği saptanıp takviye yapılırsa, ağır anemi ve daha birçok hastalık uygun yöntemlerle tedavi edilirse engelliliğin önüne geçilebilir. Ayrıca, doğumların steril koşullarda ve uzman kişilerce yapılması zihinsel engelliliği azaltan faktörler arasındadır.
Akraba evliliğinin sakıncaları bilinmektedir. Bu tür evliliklerden kaçınmak engelli çocuğa sahip olma riskini azaltır. Anne karnında ve doğumdan hemen sonra yapılan tarama testleriyle bazı genetik ve metabolik bozukluklar teşhis edilerek, gerekli müdahalelerle engellilik önlenebilmektedir.
Bebeklik Döneminde Zihinsel Engelliliğe Sebep Olan Hastalıklar
Hidrosefali: Beynin içinde ve çevresinde aşırı sıvı toplanması durumudur. Bu hastalığın görüldüğü çocuklarda baş çok hızlı büyür ve kafatasının biçimi farklıdır. Alın çıkık ve düz, başın öteki bölümlerine göre küçüktür. Erken fark edildiğinde tıbbi müdahaleyle beynin içinde biriken sıvı, çeşitli araçlarla ana damarlara bağlatılarak vücut tarafından emilmesi sağlanabilir, böylece zihinsel engellilik önlenebilir.
Mikrosefali: Altı ayda kapanması gereken bıngıldağın daha erken kapanması sonucu kafa tasının küçük kalması durumudur. Erken önlem alınırsa önlenebilir.
Fenilketanüri: Metabolik bozukluk sonucu oluşur ve zihin gelişimini önler. Doğumdan hemen sonra bebeğin topuğundan filtre kağıdına emdirilen bir damla kan test edilerek belirlenir. Bu hastalığa uygun diyet uygulandığında zihinsel engellilik durumu önlenebilir.
Galactosemia: Karbonhidrat metabolizmasına etki eden ve zeka geriliğine yol açan genetik bir bozukluktur. Beyinde hasar oluşturmadan önce fark edilirse, süt ve süt ürünlerinin olmadığı bir diyetle engele dönüşmesi önlenebilir.
Kretenizm: Troid yetmezliği sonucu meydana gelen bir hormon bozukluğudur. Doğumdan hemen sonra yapılan bir test sonucu saptanır ve uygulanan tedavilerle zihinsel engellilik önlenebilir.
Kan uyuşmazlığı: Anne ile bebeğin kanının uyuşmaması durumudur. Annenin kanı negatif, babanın kanı pozitif olduğu durumlarda bebeğin kanı pozitif olur. Anne ve babanın kan grupları önceden bilinirse önlenebilmektedir.
Down sendromu: Hücrelerdeki kromozomal bozukluklar sonucu ortaya çıkar. Hamileliğin 11.-14. haftalarında yapılan testler sonucu saptanır. Bozukluk önlenememektedir; ancak ailenin onayı ile gebelik sonlandırılabilir. Erken fak edilen bazı yetersizlikler ve engel durumları gerekli eğitim ve tedaviyle önlenebilmektedir.
