VAJİNİSMUS
Vajinismus Nedir?
Vajinismus cinsel ilişki sırasında vajina alt kısım kaslarının üçte birinin kişinin kendi kontrolü dışında istem dışı kasılması ve cinsel ilişkinin ya çok ağrılı olması ya da hiç gerçekleşmemesi demektir. Başka bir deyişle vajinismus çocuklukta bilinç altına yerleşmiş bir takım tabular nedeniyle ilişki sırasında vücudun kendini koruma içgüdüsü sonucu kişinin vajen giriş kaslarını kasması ve ilişkinin mümkün olmaması durumudur. Vajinismus bir cinsel işlev bozukluğudur. Vaginismusta spazmlar tamamen istem dışı olmaktadır, bu durum vajinismuslu hastanın hatası değildir, hastaya karşı sabır ve anlayışlı olmak gerekir. Vajinismus %90 sıklıkla psikolojik bir sorundur. Vajinismusta cinsel ilişkiye girmede isteksizlik yoktur; cinsel ilişki isteği ve vajinal ıslanma mevcuttur fakat istense de ilişki başarılamaz.
Vajinismus durumunda kişiler severek ve isteyerek girdikleri cinsel ilişki sırasında vajina girişine dokunulduğu andan itibaren aniden korku, heyecan, çarpıntı gibi panik atak semptomları göstererek vajinal kasları kasmakta ve tamamen bilinç altına yerleşmiş korku ve kaygılar yüzünden ilişki gerçekleşememektedir. Vajinismus tedavisinde temel prensip kişilerin bu korkularının giderilmesi ve cinsellikle ilgili doğru bilgilerin tam ve eksiksiz olarak aktarılmasıdır.
Vajinismus kişiler arasında oldukça farklı seyreder. Bazı kadınlar jinekolojik muayene olabilir ama tam bir cinsel ilişkiye giremez. Bir grup kadın hiçbir vajinal müdahaleyi kabul etmez.
Cinselliğin ”ayıp” olarak değerlendirildiği aile ve toplum yapısında cinsellik sürekli ertelenebilir. Birey kendi kişiliğine uygun ortamı bulana kadar cinselliğin doyurulmasına engel koyar.
Vajinismus problemi olan kişiler bu problemi en yakınlarına bile anlatmakta utanırlar; sorunu açık olarak anlatamadıkları için çözüm de bulamazlar.
Vajinismus problemi yaşayan kadınlar kızlık zarının çok kalın olduğunu ve bunun etten bir duvar teşkil ettiğini düşünürler. Oysa bu kızlık zarlarının çoğu açıklığı az olan fakat normal kalınlıkta olan ve ilişkide kolay yırtılabilir yapısı olan zarlardır.
- Vajinismus tedavisi çok geciktirilecek olursa erkekte kendine güvensizlik, cinsellikten soğuma,
ereksiyon problemleri, erken boşalma gibi durumlar ortaya çıkabilir.
Vaginismus Nedenleri
Vajinismus asıl nedeni cinsel kimliğin hızla oluştuğu ödipus dönemi olarak bilinen 3-5 yaş arasında aileden ve çevreden bilinç altına yerleşmiş cinsel birleşme ile ilgili asılsız, yanlış ve eksik bilgilerdir. Bu bilgiler ömür boyu kişileri etkilemekte ve cinsel davranışına yansımaktadır. Bu nedenle tedavide ilk yapılması gereken yanlış inanç ve davranışların düzeltilmesidir.
Vajinismus nedenlerini daha ayrıntılı bir şekilde irdelenecek olursa, dinsel tutuculuk, cinsel taciz, şiddete maruz kalma ve ağrılı cinsel ilişkiye ikincil gelişen vajinismus gibi nedenler ile de sık sık karşılaşılabilir.
Cinsel ilişkinin başarılamaması, organik ve psikolojik nedenler olarak iki kısımda incelenebilir:
Yüksek kenarlı kalın ve sert kızlık zarları, doğuştan gelen himen ve vaginada bulunan yapısal anomaliler; himende septum, vajinal septum, vagina olmaması veya kısa ve kör vagina olması, vajinal enfeksiyonlar, Bartholin kistleri, ağrılı vulvar vestibulit gibi nedenler organik nedenler arasında sayılabilir ki bu nedenler cerrahi ya da medikal tedaviler ile düzeltildikten sonra ilişki rahatlıkla başarılabilir. Bu durum vajinismus olarak kabul edilmez.
Cinsellikle ilgili yanlış inanç ve tutumlar, ön yargılar, özellikle küçük yaşta yaşanan tecavüz gibi cinsel travmaları kapsayan psikolojik nedenlerle cinsel ilişki başarılamaz, hatta imkansız hale gelir ki bu durum gerçek vajinismus halidir.
Vajinismuslu Hasta Muayenesi
İlk muayenede, sadece gözlem şeklinde birkaç saniye dış genital organlar değerlendirilir ve vajina kasları kasılma derecesi saptanır. Bu muayene sırasında hastanın acı ve ağrı hissetmesi asla söz konusu değildir. Bu nedenle vajinismus problemi olan kişiler rahatlıkla ve hiç çekinmeden muayene olabilirler.
Muayenede vajinismuslu hastalar; büyük ve küçük dudaklara dokundurmayanlar, dış genital organlara dokundurup vajinaya dokundurmayanlar, parmak girişine izin verdiği halde spekulum girişine izin vermeyenler gibi çeşitli sınıflara ayrılabilir. Tedavi seansları da bu gruplara göre tespit edilir.Vajinismuslu Hastaya Yaklaşım
Vajinismuslu hastalara yaklaşımda hasta ve eşi ile hem ayrı ayrı, hem de beraber görüşülmeli, görüşmede vajinismusun ne olduğu tedavide nasıl bir yol izleneceği, tedavinin ortalama kaç seans sürebileceği konularında tedavi planı oluşturulmalıdır.
-Kızlık zarını yırtılmasının acı vermediği,
-Vaginanın aslında çok geniş olduğu anlaşılır ve güvenli bir dille anlatılmalı.
-Cinsel organlar hakkında bilgilerinin yanlış ve eksik olduğu durumlar tespit edilerek gerekli aydınlatmalar yapılmalıdır. Örneğin, vajinismus riski taşıyan kadınlar penisi gözünde çok büyütür, çok acı çekeceğini ve aşırı yaralanacağını düşünür. Bu bölgeden çok kilolu bebeklerin bile doğabildiğini ve bu bölgenin çok esnek olduğunu bilmelerine rağmen cinsel ilişkiden çekinirler. Vajinismuslu hastalara cinsel ilişkinin acı vermediği, fazla kanamanın olmadığı, vaginanın parçalanmadığı, doğum olayının tehlikeli olmadığı anlatılarak çocukluktan kalan korkular yenilmeli cinsel organların yapısı ve işlevi konularında doğru bilgilendirme yapılmalıdır.Vajinismus Tedavisi
Vajinismus tedavisi hasta odaklı olup kişilerin mevcut sorunlarının derecesine bağlı olarak özelleştirilmelidir.
Vajinismus bir sonuçtur, altında yatan gerçek neden bulunmalıdır, korkular araştırılıp çözümlenmeli,bu konuda bilgi eksiklikleri ve yanlışlar düzeltilmelidir. Kolay ve ağrısız bir şekilde yapılabilen vajinismusa özel egzersizler kişilere ev ödevi olarak verilmeli ve bu egzersizleri evde seanslar halinde uygulamaları mutlaka önerilmelidir. Bu egzersizleri ciddiye almayan ve evde tekrarlamayan kişiler başarılı olamaz. Kas gevşetici, ağrı kesici kremler, antidepresanlar, alkol almak, genel anestezi altında ilişkiye zorlamak v.s. sorunu asla çözemez.
Vajinismus Tedavi Metotları
Bilişsel ve davranışçı yaklaşım: Dünyada en çok tercih edilen vajinismus tedavi yöntemi bilişsel ve davranışçı yaklaşımdır. Bu metotta ayna egzersizleri, kendi vücudunu ve eşinin vücudunu tanıma egzersizleri, Kegel egzersizleri, seksuel eğitim gibi yaklaşımlarla cinsel organlar konusunda eğitim verilir. Cinsellikle ilgili korkuları gidermek için ayrıca psikolojik tedavi gerekirse hipnoterapi yapılmalıdır.
—Seksuel anatominin kişisel keşfi ve ayna egzersizleri:Bedeni ve vajinayı tanımak için çıplakken kendi bedenine ve vajinasına aynada bakma, sonra vajene dokunma egzersizleri ev ödevi olarak verilir. Bilmediği ve korku duyduğu bölgeyi görmesi ve genital bölgeyi tanıması açısından ayna egzersizleri oldukça önemlidir. Vajinismus problemi olan kişiler ayna ile bu bölgeyi görüp tanıdıkça vücudunu keşfettikçe belki de korkuları giderek hafifleyecektir. Bilindiği gibi insanlar bilmediği gizemli olaylardan daha çok korkarlar.
–Vajinismus Egzersizleri:
–Kegel egzersizleri: Vajinismuslu hastalarda cinsel ilişki sırasında istemsiz kasılmaları önlemek için vajina kaslarının kontrolü öğretilmelidir. Pelvis kaslarının kontrolü için Kegel egzersizleri yaptırılır. Kegel egzersizleri öğrenildikten sonra aslında ömür boyu düzenli bir şekilde yapıldığı taktirde vajen kasları gücünü kaybetmeyecek ve idrar kaçırma problemi de (doğumlara veya hastalıklara bağlı travmalar olmadığı taktirde) ortaya çıkmayacaktır. Bu egzersizler idrara çıktıktan ve mesaneyi boşalttıktan sonra yapılmalıdır. Bu egzersizde çalıştırılan kas idrar yaparken gevşeyen, idrar yaptıktan sonra sıkışan Pubokoksigeus adı verilen kastır. Bu kas ilişki sırasında vajinismuslu hastanın kastığı ve bir türlü ilişkinin mümkün olmadığı kastır. Kegel egzersizleri, günde 2-3 seans her defasında yaklaşık 15 kez bu kası sıkma ve gevşetme şeklinde tekrarlayarak yapılmalıdır. Sonuç yaklaşık bir ayda alınabilir. Bu egzersiz sırasında bel, karın, kalça ağrıları olursa yanlık kaslar çalıştırılıyor demektir. Ayrıca orgazm ve cinsel isteksizlik sorunları olanlar için de Kegel egzersizleri ile oldukça başarılı sonuçlar alınmaktadır.
Nefes alıp-verme egzersizleri yapılması ile hasta tarafından kasların kasılıp gevşemesinin fark edilmesi sağlanmaktadır. Tüm vücudu kasan-gevşeten egzersizler öğretilmelidir.
Parmak egzersizi:Parmak egzersizleri vajinismuslu kişilerin uyguladığı invivo duyarsızlaştırma (desensitizasyon) egzersizleridir. Önce küçük parmak ile başlanır, hasta aşamalı bir şekilde alıştırılır, daha sonra eşin parmağı ile de egzersize devam edilebilir. Genellikle parmak egzersizi kişileri irrite eder ve sevmez, bu egzersiz yapmak istemeyen hastalara uygulanmamalıdır. Vajina içine parmak ya da buji girdiği zaman vajina ani kasılmasını önleme egzersizleri de yapılmalıdır.
–Vaginal genişletme (dilatasyon) egzersizleri:Vajinal dilatatör olan bujilerle invitro duyarsızlaştırma (desensitizasyon) egzersizleri yapılmaktadır. Bu işlemde vajinaya uygulanan bujilerin (eşi de refakat edebilir) numaraları yavaş yavaş artırılır. Bu denemeler 8-10 seans sürebilir.
Genital bölge masajı:Klitoris bölgesini uyarma, bu bölgeye dokunma ve okşama kişilerde güven ve mutluluk yaratır, vajina kaslarının gevşemesini sağlar.
Vajinismus tedavisi sırasında kural olarak belli bir aşamaya gelene kadar cinsel birleşme yasaklanmalı.
Aşamalı cinsel ilişki egzersizleri: Önce penisin vaginaya değdirilmesi, sonra vajinaya girmesi egzersizleri yapılmalıdır. Penis girişinin kadının kontrolü ile sağlanması da tedavinin önemli bir aşamasıdır. Cinsel ilişki sırasında hasta anksiyete duyduğu anda gevşeme egzersizleri ile nefesin nasıl düzenlenmesi gerektiği öğretilmelidir.Vajinismus tedavisinde özet olarak;
- İlk görüşme:Duyarsızlaştırma tedavisi: genel öykü, eşiyle ilişkinin detayları, başka bir psikiyatrik rahatsızlık saptanırsa önce onun tedavisi, cinsellikle ilgili yaklaşımın geliştirilmesi gibi konularda eğitim verilmelidir. Bu tedavi sonuçlanana kadar cinsel ilişki denememeleri konusunda söz alınmalıdır.
- İkinci görüşme: Cinsel organ ve cinsellikle ilgili, genital bölge ve kızlık zarı yapısı ile ilgili ayrıntılı olarak bilgilendirme yapılmalıdır.
- Kegel egzersizleri, gevşeme ve rahatlama egzersizleri
- Bireysel olarak veya eşi ile birlikte aşamalı parmak egzersizleri
- Dokunma egzersizleri (sensitive focus)
- Vajinismuslu hastalarda hipnoz tedavisi(hipnoterapi) nispeten yeni tedavi yöntemleri içinde yer almaktadır. Hipnoterapi çocukluk çağından beri bilinçaltına yerleşen korkuları ortaya çıkararak kişiye bazı telkinler vermek suretiyle rahatlık sağladığından vajinismuslu hastalarda olumlu etkiler yaratmaktadır. Hipnoterapi, olumsuz inanç ve düşünceleri silerken kişinin hayatındaki başarıları görmeyi, olumlu özellikleri öne çıkarmayı sağlar. Genellikle hipnoterapi ile kişiler ortalama 3-4 seansta rahatlamakla beraber, bazen 10-15 seans hipnoterapi gerekebilir.
- Kas gevşetici, ağrı kesici ilaçların, lokal uyuşturucu kremlerin, alkol almanın, kızlık zarı cerrahisinin, anestezi altında ilişki gerçekleştirme gibi metotların vajinismus tedavisinde yeri yoktur. Vajinismuslu hastalarda sorun kızlık zarında değildir, sorun hastanın bilinç düzeyindedir. Kızlık zarına müdahale edilerek vajinismus sorunu çözümlenemez.
- Not:Tedavi seanslar yaklaşık bir saattir. Tedavi ortalama bir hafta sürebilir. Tedaviler art arda yapılabileceği gibi haftada bir kez de yapılabilir. Hastalar tedavileri boyunca şüphede kaldıkları ve öğrenmek istedikleri konular hakkında telefon ve mail atarak sorular sorabildikleri taktirde, tedaviyi daha kolay benimseyecek ve sonuca daha konforlu ulaşabileceklerdir.
yazan: Op. Dr. Kutlugül Yüksel
