NLP’nin önde gelen düşünürlerinden biri olan Robert Dilts, ‘Öğrenme’, ‘İletişim’ ve ‘Değişim’in altı düzeyini belirlemiştir. Dilts’in bu sisteme Nörolojik Düzeyler’ adını vermesinin nedeni, bunların mantıksal ve hiyerarşik bir düzen içinde olmalarıdır.
AÇIKLAMA
“En yüksek seviyeden en alt seviyeye doğru düzeyler ve belirleyici sorular:
1. Ruhsallık /Bağlantılılık ve Amaç – Sorusu: Başka kim?
2. Kimlik/Misyon – Sorusu: Kim?
3. İnanç sistemleri ve Değerler – Sorusu: Niçin?
4. Beceriler / Yetenekler – Sorusu: Nasıl?
5. Davranışlar – Sorusu: Ne?
6. Çevre – Sorusu: Nerede?”
Robert Dilts nörolojik düzeylerin üst düzeylerinde gerçekleşen değişimlerin, daha alt düzeylerde büyük etkiye yol açtığını açıklamıştı. Etkin bir ‘Değişim’ için en gerekli olan unsur, bu özel bağlam içinde insanın hangi nörolojik düzeyde olduğunun anlaşılmasıdır. Bunu kendiniz için belirlemeyi başardığınızda, başkalarının nörolojik seviyelerini de anlayabilecek ve aynalayabileceksiniz.
YENİDEN ÇERÇEVELEME
NLP terminolojisinde bir ‘Çerçeve’, dikkati bir şey üzerine odaklamak anlamına gelir.
Eğer bir resme ‘Baktığınız Açıyı’ değiştirirseniz o resmi çok farklı görebilirsiniz.
Yeniden Çerçevelemenin önemi bir şeye farklı açılardan bakarak düşünebilmenizi sağlamasıdır. Bunun yanında, eski bir resim yada fotoğrafı yeni bir çerçevenin içine yerleştirdiğinizde, ne kadar değişik göründüğünü bilirsiniz.İşte insanlar da, çeşitli düşünce ve davranış kalıplarına birer ‘çerçeve’ gibi yapışmaktadırlar.
Yeniden Çerçevelemenin sorusu şudur:
“Bunu başka türlü nasıl yapabilirim ya da bu konuya başka hangi açıdan bakabilirim?
BAĞLAMIN YENİDEN ÇERÇEVELENMESİ
‘Bağlamın Yeniden Çerçevelenmesini’ uygulayarak, her davranışın olumlu bir yönünü görmeyi başarabilirsiniz. Doğru olan şeyi, doğru yerde ve doğru zamanda yapabilmeyi başarabilirsiniz. Bazı durumlarda, utangaçlığın nedeni yalnızca zamanın ve yerin yanlış olmasıdır. Bu utangaçlık yaşantılarının ardından, kendinizi ya da bir başkasını şu kısıtlayıcı sözleri söylerken bulabilirsiniz:
‘Ben çok duyarlıyım, çok dikkatsizim, çok ağırkanlıyım’ ya da “Böyle davranmayı durdurabilmeyi isterdim!”
ÖRNEK:
“Yeniden Çerçeveleme soruları sorarak, konu olan davranışın uygun ve olumlu olduğu ‘Bağlamı’ bulun:
Soru 1: ‘Böyle duyarlı olmak, ne zaman yararlı olabilir?’
Cevap 1: ‘Çalıştığım büroda birisinin sinirli ya da, kararsız olduğuna dikkat ettiğim zaman.’
Soru 2: ‘Ağırkanlı olmak ne zaman bir avantaj olabilir?’
Cevap 2: ‘Bütçe üzerine karar verilecek bir toplantıda.’
İÇERİĞİN YENİDEN ÇERÇEVELENMESİ
İçeriğin yeniden çerçevelenmesini uygulayarak, kısıtlayıcı görünen bir davranışın ‘anlamını’ değiştirebilirsiniz. Bu bölümü okuduktan sonra aşağıdaki sözleri duyduğunuzda ‘İçeriğin Yeniden Çerçevelenmesi’ yöntemini uygulayabilirsiniz.
UYGULAMA
“Bir sunuş konuşması yapmak için ayağa kalktığımda zihnim boşluğa düşüyor”,
“Hata yaptığım zaman sinirleniyorum”.
Şimdi doğru soruları sorarak bu önermelerin içeriği değiştirelim.
Soru 1: “Zihnin boşluğa düşmesi başka ne anlama gelebilir?”
Cevap 1: “Zihnimin temizlenmesi ve söylemek istediğim şey üzerinde yoğunlaşması anlamına gelebilir.”
Soru 2: “Sinirlenmenin nasıl bir değeri olabilir?”
Cevap 2: “İşimi iyi yapmak için ne kadar gururlu olduğumu gösterir.”
Cumartesi gününü dersinde geniş kullanım alanı olan üç NLP tekniği öğretiliyor: ‘Alt Sistemler’, ‘Çapalar’ ve ‘Modelleme’.
Bu teknikleri kullanarak, ‘Motivasyonunuzu’ olumsuz etkileyen bir halinizi, sizi motive eden bir hal ile değiştirebilirsiniz. Kötü çapalarınızı iyi çapalarla değiştirebilirsiniz.
Modelleme tekniğini kullanarak bir görevi ya da işi daha mükemmel bir şekilde başarabilirsiniz.
Böylece duygusal tercihlerinizin değiştiğini, duygusal tepkilerle davranmak yerine bilinçli yanıtlar verebildiğinizi, seçeneklerinizin her gün biraz daha arttığını göreceksiniz.
ALT SİSTEMLER
Salı günkü çalışmamızda Temsil Sistemlerini ve onların bizim düşünme biçimlerimizi ve bilgi edinme süreçlerimizi nasıl etkilediğini görmüştük. Bu sistemlerin her birinde şimdi daha derinleşeceğiz ve deneyimlerimizin nitelikleri hakkında daha fazla veri elde edebileceğiz. Daha fazla ayrıntıya gireceğiz. NLP terminolojisinde bu çalışmaya ‘Alt Sistemler’ çalışması adı verilir. Bunlar duyumlarımızın yapı taşlarıdır. Her resmin, sesin ve duygunun karakteristik özellikleriyle ilgilidir.
TANIM:
“Alt Sistemler bizim deneyimlerimizi nasıl kodladığımızı ve farklı duyusal sistemleri nasıl ayırdettiğimizi gösterir.”
Alt Sistemler sizin ‘olumlu olarak hatırladığınız bir deneyim’ ile ‘unuttuğunuz ya da hatırladığınızda sizi korkuyla sindiren deneyimler’ arasındaki farkı oluşturur.
Tercih ettiğiniz ‘Kodlama Yöntemi’ni tanımaya başladığınızda, bu Kodlamayı değiştirip değiştirmemeyi seçebilirsiniz.
Özellikle sizin motivasyonunuzu olumsuz etkileyen bir halinizi, ‘sizi motive eden bir hal’ ile değiştirmek istediğinizde, bu yöntem çok yararlı olacaktır. Ayrıca her hatırladığınızda size acı veren ve üzüntü duyguları yaşatan geçmiş deneyimlerinizin etkilerinin azaltılmasında da yararlı olacaktır.
Bazı insanlar kendilerine olumsuz duygular yaşatan ve düşük enerji seviyeli tepkiler göstermelerine neden olan ‘Hatıraları’ biriktirmeye eğilimlidirler. Gelecekteki olayları da endişe ve sinirlilikle karşılamaya eğilimlidirler.
Bu kişiler ‘Alt Sistemlerini’ değiştirerek bütün deneyimlerin niteliğini değiştirebilirler.
Yataktan Kalkmak İstemediğiniz Sabahların Hikayesi:
“Yataktan kalkmayı canınızın istemediği sabahlarla, erken ve canlı bir şekilde uyandığınız sabahlar arasındaki FARK nedir? Yataktan kalkmak istemediğiniz sabahlarda, bütün günün karanlık, üşütücü ve marazi uğultularla ‘geçeceğini düşünür’, endişelenirsiniz. İyi günlerinizde ise her şey size parlak görünür, kuşların şarkı söylemesini hatırlarsınız. Her şey size tatlı gelir. İyi günlerinizi betimleyecek sözcükleri hatırlayıp, tanımaya başladığınızda, bunlardan istediğinizi seçerek kullanabilirsiniz.”
UYGULAMA
1. Yapmaktan hoşlanmadığınız bir görevi düşünün. Bu görevle ilgili resimleri, zihin ekranınıza getirin. Sözcükleri ve sesleri de getirin, resimlerle birleştirin. Hangi duyguları yaşadığınıza dikkat edin.
2. Bunları bir kağıda yazın ya da bir kasede kaydedin. Bu konuyla ilgili olarak aklınıza gelen her şeyi ayrıntılarıyla yazın ya da kaydedin.
3. Sonra bu deneyiminizle ilgili olarak düşünmeye ara verin. Çevrede dolaşmaya çıkın ya da başka şeylerle ilgilenin. (Break State)
4. Sonra ‘Göreviniz’ ile ilgili olarak olumlu düşünmeye başlayın. Bu görevi yapmaktan hoşlandığınızı ve kendinizi daha enerjik hissettiğinizi düşünün. Bunları düşünürken görevinizle ilgili resimleri zihin ekranınıza getirin. Sözcükleri, sesleri ve duyguları zihin ekranınıza getirin.
5. Bunları ayrıntılarıyla bir kağıda yazın ya da bir kasede kaydedin.
6. Sonra, bu deneyiminizle ilgili olarak düşünmeye ara verin. Çevrede dolaşmaya çıkın.
7. Sonra, yazdıklarınızı gözden geçirin ve ne çeşit sözcükler kullandığınıza dikkat edin. 2’de neler yazdığınıza bakın ve bunların sizi motivasyonunuzu engelleyici olmasını değerlendirin. Sonra 5’de neler yazdığınıza bakın ve bunların sizi motive edici olmasını değerlendirin. Hangi sözcüklerin bu farkı yarattığına dikkat edin.
8. Hangi Alt Sistemlerin bu farkı yarattığını belirleyin.”
Şu anda yaptığınız şey, ister haz verici olsun ister olmasın, bir durum hakkında ‘Düşünme Yöntemi’ elde etmektir.
Eğer hatırladığınız bir olay ya da deneyimin ‘olup bittiğini’ ve ‘değiştirilemeyeceğini’ basit bir şekilde kabul ediyorsanız, kötü deneyimlerinizi tekrar tekrar anımsayarak, bu pis çamurda yatıp yuvarlanarak, yaşamınızı etkilemesine izin vererek neden zaman harcıyorsunuz?
NLP yöntemlerini uygulayıp, alt sistemlerinizi değiştirerek, düşüncelerinizin anlamını ve etkilerini değiştirebilirsiniz. Bu yöntemi uygulayarak, her türlü ‘Göreve’ yaklaşımınızı değiştirebilirsiniz.
ÇAPALAR ya da Tepki Uyandıran Uyaranlar
NLP terminolojisinde bir ‘çapa’, belirli bir tepki uyandıran herhangi bir uyarandır.
Bu ‘uyaran’ ya da ‘tetikleyici’ bir yangın alarmının sesi gibi pratik bir şey olabilir ve şu anlama gelir:
“Her ne yapıyorsan bırak ve hemen dışarıya çık!”
Ya da duygusal bir şey olabilir. Örneğin, sizi mutlu eden ve size değer veren bir sevdiğiniz kişinin fotoğrafına bakmak sizi etkiler ve tepki uyandırır. Çapaların gücü sizin bağlantı kurma ve çağrışım yapma gücünüz ve beceriniz üzerine temellenir. Bir kere kurulduğunda, tepkiler her seferinde otomatik olarak işlemeye başlar ve sizin için yararlı ya da zararlı olur.
Yararlı Çapalar ‘Güven duygusu’, ‘Enerji’ ve ‘Yaratıcılık’ gibi kaynaklarınızı harekete geçirirler.
Zararlı çapalar ise ‘depresyon’, ‘hayal kırıklığı’ ve ‘uyuşukluk’ gibi ruh hallerini harekete geçirirler.
Stresli Bir Günün Hikayesi:
“Diyelim ki, işinizde çok stresli/gergin bir gün geçirdiniz. Arabanıza, otobüse ya da trene bindiniz. Kasetçalarınızdan ‘yumuşak’ bir müzik dinlemeye başladınız. Bu sizi sakinleştirecek ve yavaşlatacaktır. Stresli halinizi daha iyi bir halle değiştirecektir.
Bunun aksi olan durumda ise yine aynı stresli günün sonunda işinizden çıkmış, arabanız, otobüs ya da trenle evinize dönerken, sizi gerginleştiren ayrıntıları düşünmeye devam edebilirsiniz. Patlamaya hazır bir halde direksiyonu sıkı sıkı tutabilirsiniz ya da çantanızı sıkı sıkı tutarken gazetenize göz gezdirip, bir yandan da çevrenizdeki insanlara öfkeyle bakabilirsiniz. Bu sizin Yangınınızı sürdürecek ve hızlandıracaktır.”
Siz böyle bir durumdayken, yanınızda oturan kişilerden birisi olmak istemezdim.
Hangi İşler Size Uygun:
Bir sunuş konuşması yapmak ya da bir takım brifingi vermek zorundaysanız ve bu sizi sinirlendiriyor ve gerginleştiriyorsa (ya da başka bir şey yapmanız gerekiyor ve bu sizi geriyorsa), yaklaşımınızı değiştirmek için ‘Yararlı Çapaları’ kullanabilirsiniz.
Eğer Pazar günkü derste geçen NLP ilkesini, ‘İhtiyaç duyduğumuz kaynakların hepsine sahibiz’ ilkesini kabul ediyorsanız, yaşamınızın başarılı bölümlerinden transferler yaparak, ‘Olumlu Çapalar’ oluşturabilirsiniz.
Örneğin evinizi dekore ederken kendinizi yüksek ölçüde yaratıcı hissedebilirsiniz. O zaman bu başarılı deneyiminizi çapalayarak ‘Sunuş Konuşmalarınızda’, ‘Rapor Hazırlıklarınızda’, İş Görüşmelerinizde’, ‘Takım Brinfinglerinde’ kullanabilirsiniz.
Alet çantanızdaki bir alet haline getirebilirsiniz.
UYGULAMA
“Daha başarılı olmak istediğiniz bir durumu düşünün.
İş hayatınız ya da özel hayatınızla ilgili olabilir. Hangi konuda daha başarılı olmak istiyorsanız, örneğin daha güvenilir, daha sakin, daha enerji dolu, daha yoğunlaşabilen, daha espirili vb. o konuda size ‘Hangi Kaynakların’ gerekli olduğuna karar verin.”
2. Kaynaklarınızı Belirleyin:
UYGULAMA
Geçmişinizde bütünüyle deneylediğiniz bir başarılı döneminizi düşünün.
Ne kadar yıl önce olduğu ya da iş hayatınızda mı yoksa özel hayatında mı olduğu önemli değil. Bu başarı deneyiminizi bugüne taşıyın. Resim olarak zihin ekranınıza getirin.
Çevrenizdeki insanları ve nesneleri görmeye çalışın, o zaman nasıl gördüyseniz öyle görmeye çalışın. Sesleri, konuşmaları ve sessizlik anlarını ekleyin. Deneyiminize eklenen olumlu duyguları yaşayın.
Geçmişteki deneyiminize bugün Doğrudan Katıldığınızdan emin olun. Dışarıdan seyreden bir Gözlemci gibi olmayın. Size rahatlık, eminlik, tatminkarlık duygularını yaşatan fizyolojik değişimleri gözlemleyin.
Seçtiğiniz olumlu halinizi bütün yoğunluğuyla yaşamanın keyfini çıkartın.
3. Çapalarınızı Seçin:
UYGULAMA
Özel bir başarı sahnesini, kişiyi ya da nesnesini çapalamak için ‘görsel bir çapayı’ tercih edebilirsiniz. İşitsel bir çapa seçerseniz, sesleri, müzikleri ve sözleri kapsayacaktır. Duygusal/Dokunsal çapa seçerseniz, duyguları, duyarlılıkları ve hisleri yeniden açığa çıkartacaktır. Çok güçlü bir tetikleyici durum yaratmak için üç çeşit çapayı bir arada kullanabilirsiniz.
“Meditasyon ve Gevşeme Uygulaması”
“Koltuğunuza rahatça oturun.
Gözlerinizi kapatıp, bir nehir kenarında oturduğunuzu düşünün.
Sahneyi zihin ekranınıza yerleştirin.
Yumuşak bir sesle ‘Gevşiyorum ve rahatlıyorum’ deyin.
Ellerinizi avuçları yukarıya dönük ve gevşek bir halde dizlerinize koyun.
Bir anda sakinleştiğinizi göreceksiniz.”
Elbise Çapaları:
Size çok yakıştığını düşündüğünüz ve başarılı geçtiğini düşündüğünüz toplantı ya da görüşmelerde giydiğiniz bir elbiseniz var mı? Bu elbisenizi ya da elbiselerinizi, ceketinizi vb. duygusal/duyumsal bir çapa olarak seçebilirsiniz. Çünkü bunu ya da bunları giydiğinizde kendinize güveniyorsunuz ve kendinizi rahat hissediyorsunuz. Bunlar aynı zamanda görsel çapa da sayılırlar çünkü onların size yakıştığını düşünüyorsunuz.
Eğer onlar çok ‘parlak’ elbiselerse, aynı zamanda ‘Yüksek Volümlü’ işitsel çapalar da sayılabilirler.
Çapanızın nasıl göründüğüne, sesine ve size yaşattığı duygulara karar verin. Bu çapanız, sizin her günkü sıradan davranışlarınızdan, düzenli olarak yaptığınız davranışlardan farklı olsun. Bu sayede çapanızı, başka hallerinizle ve kaynaklarınızla karıştırmazsınız.
Sizden başka kimsenin dikkatini çekmeyecek bazı şeyleri de ‘Çapa’ olarak kullanabilirsiniz.
Geçmişteki güçlü anınızı hatırlayın:
“Trans, Görselleştirme ve Çapalama Uygulaması”
“Geçmişteki becerikli ve başarılı olduğunuz bir zamana geri dönün.
Orada varolduğunuzu düşünüp, bağlantı kurarak, o anı yeniden deneyimleyin. Yaşadığınız hisler ne kadar güçlü olursa, ulaşacağınız zirve nokta o kadar yüksek olacaktır.
O anınızı çapalayın. Resmi görün, sesleri işitin ve o anın tadını çıkarın. O anı birkaç dakika sıkıca tutun ve sonra bırakın. Sonra kendinizi şu ana getirecek bazı hareketler yapın.”
Çapalarınızı bir araya getirip test edin:
UYGULAMA
Eskiden kendinizi başarısız hissettiğiniz ve artık daha becerikli, daha başarılı olmak istediğiniz, sizin için ‘Sorun’ olan başlangıç durumunu anımsayın.
Bu sorununuzu düşünürken ‘Kaynak Dolu Güçlü ve Olumlu Çapalarınızı Ateşleyin’.
Durumun içine girin. Nasıl tepki gösteriyorsunuz? Başlangıç durumuyla ilgili düşünceleriniz değişmiş mi? Şimdi çapalarınızı kullanarak bir anda daha becerikli ve daha başarılı bir hale geçebileceğinize dikkat edin. Çapalamak uygulama gerektiren bir beceridir. Kullandıkça daha kolaylaşır ve daha etkili olurlar.
Bu çapalarınızı kullandıkça onlar sizin ‘Bilinçdışı Davranışlarınızın’ bir parçası olur. Çapaların sizin için çalışmaya başlayıp başlamadığına dikkat edin ve onları güçlendirin. Kötü halleriniz ve endişeleriniz gibi sizi beceriksiz ve başarısız yapan eski çapalarınıza da dikkat edin. Bu kötü çapaları, iyi çapalarla değiştirin ve neler olduğunu gözlemleyin. Kaynaklarınıza yönelik başarılı çapalama etkinliğiyle ‘duygusal tercihlerinizin’ değiştiğini ve seçeneklerinizin arttığını göreceksiniz.
MODELLEME
Pazar günkü çalışmanızda gördüğünüz gibi, NLP yöntemleri en mükemmel psikoterapistlerin danışanlarıyla kurdukları ‘Başarılı İletişim’ modellerinin incelenmesiyle geliştirilmiştir. Virginia Satir’in iletişim modelini inceleyen Bandler ve Grinder, Satir olmamışlardır. Erickson ve Perls’in iletişim modellerini incelediklerinde, Erickson ve Perls olmamışlardır.
Sadece nasıl onlar gibi düşünebileceklerini öğrenmişlerdir. Onları ‘modellemiş’ sonra da bu düşünme modelini NLP’ye uygulamışlardır.
TANIM:
“Modelleme, bir insanın bir görevi ya da işi mükemmel bir şekilde başarmasını sağlayan ‘düşünceleri’ ve ‘eylemleri’ anlama sürecidir.”
Çocuklar davranış modellerini geliştirirken çevrelerindeki insanları modeller ve çok şey öğrenirler. Çocukların, ailelerindeki kişilerin ilgi ve hobilerini paylaşmaları, hayret edilecek bir şey değildir. ‘Taklit etmek en samimi dalkavukluk biçimidir’ diye bir deyiş vardır.İnsanlar gerçekten hayranlık duydukları insanlara benzemek isterler. NLP size ‘bir başkası olmanızı’ teklif etmiyor. Sadece başkalarının nasıl başarılı olduklarını anlamanızı, bu başarıyı kendiniz için modelleyerek sizin de başarılı olabileceğinizi, öğrenme sürecinde daha etkin olabileceğinizi söylüyor.
Özellikle spor alanında büyük başarılar kazanmış kişilerin çoğu, daha çocukluklarından itibaren başarılı sporcuları kendilerine ‘Kahraman’ olarak ‘Seçip’, onları ‘Modellediklerini’ iddia ederler. Onların nasıl mükemmel oynadıklarını gözlemlerler nasıl yürüdüklerine ya da koştuklarına dikkat ederler. Onların yerinde kendilerinin ‘Kahraman’ olduğunu hayal ederler.
GÖZLEMLER VE ANAHTAR SORULAR
UYGULAMA
1. Modellemek ve yeniden üretmek istediğiniz ‘Beceriyi’ tanımlayın. Kendinizi de modelleyebilir ve farklı durumlar için ‘Etkin Stratejiler’ geliştirebilirsiniz.
2. Bu beceriyi mükemmel bir şekilde sergileyen kişiyi ya da kişileri seçin.
3. Onların davranışlarını gözlemleyin ve betimleyin. Ne yapıyorlar ve nasıl yapıyorlar?
4. Onların Temsil Sistemlerini ve Beden Dillerini gözlemleyin ve betimleyin. (Bu konu Salı günü işlenmişti)
5. Onların Filtrelerini ve Meta Programlarını gözlemleyin ve betimleyin. (Bu konu Perşembe günü işlenmişti)
6. Onların nörolojik düzeylerini gözlemleyin ve betimleyin. (Bu konu Cuma günü işlenmişti.)
7. Modellediğiniz kişi ya da kişilerle yüz yüze görüşün ve röportaj yapın. Onların ne yaptıklarını açık bir şekilde anlamaya çalışın. Eğer bazı olumsuzluklar görürseniz şaşırmayın. Bu olumsuzlukların çoğu bilinçdışı ile bağlantılı olabilir. Bu olumsuzlukları sistemin dışında bırakabilir, onları kullanmayabilirsiniz. Bandler ve Grinder böyle yapmışlardı.
Başarılı bir görüşme yapmak için şunlara dikkat etmelisiniz:
“Yöneticinizle görüşmeye girmeden önce neler düşünüyorsunuz?”
“Kendinizi güvenli hissetmeniz için kendinize nasıl yardımcı oluyorsunuz?”
“Ne çeşit sorular hazırlıyorsunuz ve ne tür sorulara ihtiyacınız var?”
“Görüşme durumundayken kendinizi nasıl betimliyorsunuz?”
“Uzlaşmayı nasıl sağlıyorsunuz?”
Cengiz Erengil
www.gencgelisim.com
