Mehmet Kaplan, bugün Eskişehir’e bağlı olan Sivrihisar’da 1915’te doğdu. Babası Halil İbrahim Bey, annesi Fatma Hanım’dır. Sivrihisar ilkokulunu 1928’de bitirdi. Ailesi Eskişehir’e yerleşince Eskişehir Lisesi’ne devam etti. 1935 yılında liseyi bitirdikten sonra, hocalarının etkisiyle Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü’ne girmek üzere İstanbul’a geldi. Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’ne kaydını yaptırdı, yardımcı disiplin olarak felsefe, psikoloji ve sosyoloji derslerine devam etti. Reşit Rahmeti Arat’ın temin ettiği bir bursla 1936 yılında Almanya’ya gitti. Almanca öğrendi, bir yandan da lise yıllarında başladığı Fransızcasını ilerletmek için tercümeler yaptı. Almanya’dan döndükten sonra, Eşrefoğlu Rumî-Hayatı ve Eserleri adlı bir travay hazırladı. 1939 yılında Emir Sultan isimli lisans teziyle mezun oldu. Fuat Köprülü tarafından asistan namzedi olarak 1939’da fakülteye alındı, ancak Köprülü siyasete atılarak fakülteden ayrılınca, yerine tayin edilen Ahmet Hamdi Tanpınar’ın asistanı oldu. 1939 yılında Namık Kemal hakkındaki doktora tezine başladı. 14 Ekim 1942 yılında, Namık Kemal, Hayatı ve Eserleri adlı teziyle Türkiye’de Ali Nihad Tarlan’dan sonra ikinci “edebiyat doktoru” unvanını aldı. Aynı yılın Şubat’ında edebiyat öğretmeni Behice Moyuncur Hanımla evlendi. 28 Mart 1944 tarihinde Tevfik Fikret ve Şiiri adlı teziyle doçent oldu. 1944-1946 yılları arasında Büyük Çekmece ve Konya Askerî Ortaokulu’nda vatanî görevini yaptı. 1949 yılında Fakülte kontenjanından bir yıllığına Fransa’ya gitti. Sorbonne Üniversitesi’nde ders, seminer ve konferansları takip etti, ilmî çalışmalar yaptı. 1950 yılının Temmuz ve Ağustos aylarında Londra’ya geçti. 26 Haziran 1953 tarihinde Şiir Tahlilleri I (Akif Paşa’dan Yahya Kemal’e) adlı takdim teziyle profesörlüğe yükseltildi. 1958 yılında eğitim ve öğretime başlayan Atatürk Üniversitesi’nin kurucu hocaları arasında gönüllü olarak yer alan Mehmet Kaplan, Edebiyat Fakültesi dekanlığı ve Rektör vekilliği yaptı. 24 Ocak 1962 tarihinde Prof. Ahmet Hamdi Tanpınar’ın vefatı üzerine Yeni Türk Edebiyatı Kürsüsü başkanlığına getirildi. 10 Kasım 1966’da fedakâr hayat arkadaşı Behice Hanımı kaybeden Mehmet Kaplan, altı ay kaldığı Avrupa’dan döndükten sonra (Şubat-Temmuz 1967) Basın İlân Kurumu Genel Kurul üyeliğine, 1973’te İstanbul Üniversitesi Senato Üyeliğine, 1974’te Türkiyat Enstitüsü müdürlüğüne seçildi. 1981 yılında Millî Kültür Vakfı tarafından kendisine Millî Kültüre Hizmet Şeref Armağanı verildi. 2547 sayılı Yüksek Öğretim Kanunu gereğince, üniversite bünyesinde yapılan değişiklik üzerine 6 Eylül 1982 tarihinde İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü başkanlığına ve 1983’te ikinci defa Türkiyat Enstitüsü (yeni adıyla Türkiyat Araştırma Merkezi) müdürlüğüne atandı. 14 Ekim 1983’te Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yüksek Kurul üyeliğine seçildi. Prof. Dr. Mehmet Kaplan, Kültür Bakanlığı, Millî Eğitim Bakanlığı ve Devlet Planlama Teşkilâtı tarafından kurulan kültür, dil ve edebiyat komisyonlarının hemen hepsinde vazife alarak değerli hizmetlerde bulundu. 1 Ocak 1984 tarihinde yaş haddinden emekli olan Mehmet Kaplan, vefatına kadar (23 Ocak 1986 Perşembe) Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı bölümünde lisans, yüksek lisans ve doktora dersleri vermeye devam etti. Mehmet Kaplan’ın Dergâh Yayınları arasında çıkan eserleri şunlardır: Büyük Türkiye Rüyası, Edebiyatımızın İçinden, Hikâye Tahlilleri, Kültür ve Dil Nesillerin Ruhu, Şiir Tahlilleri-1 Tanzimattan Cumhuriyet’e, Şiir Tahlilleri-2 Cumhuriyet Devri, Tanpınar’ın Şiir Dünyası, Tevfik Fikret (Devir, Şahsiyet, Eser), Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar-1, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar-2, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar-3 (Tip Tahlilleri), Âli’ye Mektuplar, Sevgi ve İlim.
