Seneca için insanın başlıca davranış ilkesi istençtir; ancak insanın bir de duygu yanı vardır, onu da istencin ışığında görmek gerekir.
Kısa Özgeçmişi
Lucius Annaeus Seneca (MÖ 4 – MS 65) İspanya’nın Cordoba (Kortoba) kentinde doğdu, Roma’da öldü. Varlıklı bir aileden geliyordu. Gençliğinde Roma’ya giderek dönemin ünlü düşünürleri olarak bilinen, Stoacı Attalus, Pythagorasçı Fabianus ve Sotio’dan felsefe ve retorik dersi aldı. Bir süre avukat olarak çalıştı, senato üyeliğine seçildi. Derin bilgisi, etkili konuşmaları nedeniyle büyük ün sağladı. Claudius’un karısı Messalina’nın kıskançlığını üzerine çekince 41’de Korsika’ya sürüldü. 49’da Agrippa’nın aracılığıyla sürgünden Roma’ya dönerek Neron’u eğitmekle görevlendirildi. Neron imparator olunca Seneca’yı da 57’de konsül seçti. Seneca 62’de saraydan ayrılarak içine kapalı bir yaşam sürmeye başladı. Neron, onu, kendisine karşı gizli ayaklanma düzenleyenlerle işbirliği içinde olmakla suçladı, kendi kendisini öldürmesini buyurdu. Seneca bu buyruğa uyarak damarlarını keserek hayata veda etti.
Felsefeye Katkısı
Şiir, tiyatro, mektup türünde değişik yapıtlar ortaya koyan Seneca, felsefe tarihinde, Roma Stoası ya da Yeni Stoa denen öğretinin üç kurucusundan ilki olarak değerlendirilir. Ondan sonra Epiktetos ve Marcus Aurelius gibi filozofların geliştirdikleri bu öğreti, insanın bir istenç varlığı olduğu görüşüne dayanır. Seneca’nın başlıca özelliği, düşüncelerinin us ilkelerine ve istence dayanmasına karşın, yer yer derin duygusallıkla kaynaşmasıdır. Bu tutumundan dolayı da kimi felsefe tarihçileri, onu kendi kendisiyle çelişki içinde bulunmakla suçlamıştır. Seneca için insanın başlıca davranış ilkesi istençtir; ancak insanın bir de duygu yanı vardır, onu da istencin ışığında görmek gerekir.
Seneca’nın Dilinden Dökülenler
• Yüreğin yüksekliğine çıkan yol engebelidir.
• Sarhoşluk kusur yaratmaz, kusurları açığa vurur.
• Para ile satın alınan sadakat, daha fazla para ile satılır.
• Ölüm, bazen ceza, bazen bir armağan, çoğu zaman da bir lütuftur.
• Ölmesini bilene hiçbir şey zorla yaptırılamaz.
• Mutluluk başarıya, başarı ise zamanı değerlendirmeye bağlıdır.
• Hiçbir suç, hazırlıksız işlenmemiştir.
• Hayat bir oyuna benzer. Önemli yanı eserin uzun olması değil iyi olmasıdır.
• Hatırlamak başka, bilmek başkadır. Hatırlamak, yalnız belleğe saklanması için verilmiş bir şeyin muhafaza edilmesidir. Bilmek ise her şeyi kendinizin bir parçası yapmak demektir.
• Deniz sakin olduğu zaman büyük dalgalar kayalara çarpmaz.
• Cesaret zafere, kararsızlık tehlikeye, korkaklık da ölüme götürür.
• Büyüklüğün belli bir ölçüsü yoktur. Yükselten ya da alçaltan şey kıyaslamadır.
• Nehirde büyük görünen bir gemi, denizde küçüktür.
• Bu dünya kaçan tavşanla, ardındaki tazınındır.
• Bir davada karşı tarafı dinlemeden verilen karar, doğru bile olsa hiçbir zaman adil olmaz.
• Bilgi sermayemdir, bilim silahımdır, sabır giysimdir, yetinmek en üstün kazancımdır.
• Başkaları senin sırrını açıklamasın istiyorsan, sen kendi sırrını açıklama.
• Başarınızın büyüklüğünü inancınızın büyüklüğü belirler.
• Bağladığın bağlar çok sıkı olmasın, çok bol da olmasın. Çok bol olursa kaçarım. Çok sıkı olursa koparırım.
• Altın ateşte, cesur insanlar felakette anlaşılır.
• Açıkça gösterilen nefret, intikam fırsatını yok eder.
• Cehalet, dertlerimiz için tesirsiz bir ilaçtır.
• Yaşlanmadan önce iyi yaşamak, yaşlandıktan sonra da iyi ölmek istedim.
• Hayatı komedi sayanlar, son espriyi iyi düşünsünler.
• Hafif acılar konuşabilir, ama derin acılar dilsizdir.
• Hasta olduğun için değil, hayatta olduğun için öleceksin.
• Sarhoşluk kusur yaratmaz, kusurları açığa vurur.
• Ey hayat! Ölüme şükret; seni onun yüzünden seviyorum.
Adem Özbay
ademozbaya@gmail.com
