Geleceğin Cumhurbaşkanı 1918’de İngilizlere esir düştü / Ermeniler kışkırttı, İngilizler Türk askerlerine işkence yaptı ve 15 bin kişinin gözleri kör oldu / İngiliz vahşeti 25 Mayıs 1921’de TBMM’de görüşüldü ancak hiçbir sonuç elde edilemedi / Sunay İngiliz esaretinden kurtulup Kurtuluş Savaşı’na katıldı / Sunay TSK’nin 12. Genelkurmay Başkanı oldu
**
Sunay ölümü beklenen Cumhurbaşkanı Gürsel’in yerine seçilebilmek için askerlikten ayrılıp senatörlüğe seçildi / 5. Cumhurbaşkanlığı seçiminde Türkeş 11, İdam mahkûmu Bayar 5 ve Sunay 461 oy aldı / Sunay Çankaya’da neler yaptı?
Türkiye Cumhuriyeti’nin beşinci Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay 1899 yılında Trabzon’da doğdu. Sunay eğitimini sırasıyla Erzurum, Kerkük, Edirne ve Kuleli Askerî Lisesi’nde yaptı. Cevdet Sunay 1. Dünya Savaşı sırasında, 1917 yılında subay adayı olarak eğitim kampına katıldı. Aynı yıl Filistin cephesinde görev aldı.
GELECEĞİN CUMHURBAŞKANI 1918’DE İNGİLİZLERE ESİR DÜŞTÜ
Cevdet Sunay 1918 yılında Mısır’da İngilizlere esir düştü. Sunay’ın esir hayatı yaşadığı kampta yaşanan vahşet sahneleri yıllar boyunca anlatıldı durdu.
‘Mevzu–u bahis vatansa gerisi teferruattır’ sloganıyla yayın yapan 1923turk.org isimli internet sitesinde Sunay’ın esir düştüğü dönem yaşananlara dair ilginç notlar var. Söz konusu internet sitesinde yer alan bir bilgi aynen şöyle:
Birinci Dünya Savaşı’nda İngilizlere, 150 bin askerimiz esir düştü.
Bu askerlerden bir kısmı da Mısır’ın İskenderiye şehri yakınlarında bulunan Seydibeşir Usare Kampı’na hapsedildi. Kampın tam adı, ‘Seydibesir Kuveysna Osmanlı Useray-i Harbiye Kampı’ idi. Bu kampta, 1918’de Filistin cephesinde esir düşen 16. Tümen’in 48. Alayı’na bağlı Osmanlı askerleri tutuluyordu. 12 Haziran 1920’ye kadar iki yıl boyunca her türlü işkence, eziyet, ağır hakaret ve aşağılamaya maruz kaldılar. Bu insanlık dışı muamelenin nedeni ise Ermeniler’di. Kamptaki, Türkçe bilen Ermeni tercümanların yalan, yanlış çevirileri ve kışkırtmaları nedeniyle, kampların İngiliz komutanları, azılı Türk düşmanı kesilmişlerdi.
ERMENİLER KIŞKIRTTI İNGİLİZLER TÜRK ASKERLERE İŞKENCE YAPTI
Savaş bitmişti. Ancak, kamptaki ağır koşullar nedeniyle ölenler dışındaki askerleri teslim etmek, İngilizler’in işine gelmiyordu. Çünkü olası yeni bir savaşta, bu askerlerin yeniden karşılarına çıkabilecekleri, Ermeniler tarafından, İngilizlerin beyinlerine işlenmişti. Çözüm toplu katliamdı.
Askerlerimiz, mikrop kırma bahanesiyle, süngü zoruyla dezenfekte havuzlarına sokuldu. Ancak suya normalin çok üzerinde krizol maddesi katılmıştı. Mehmetçik, daha ayağını soktuğunda, aşırı krizol maddesi nedeniyle haşlanıyorlardı. Ancak İngiliz askerleri dipçik darbeleri ile askerlerimizin havuzdan çıkmalarına izin vermiyorlardı. Mehmetçikler, bele kadar gelen suya başlarını sokmak istemedi. Ancak bu kez İngilizler havaya ateş etmeye başladı. Askerlerimiz, ölmemek için çömelerek başlarını suya soktular. Ancak başını sudan kaldıran artık göremiyordu. Çünkü gözler yanmıştı… Dışarı çıkanların halini gören sıradaki askerlerimizin direnişleri de fayda etmedi ve 15 bin askerimiz kör oldu.
İNGİLİZ VAHŞETİ 25 MAYIS 1921’DE TBMM’DE GÖRÜŞÜLDÜ
Milletvekilleri Faik ve Şeref beyler bir önerge vererek, Mısır’da esirlerin krizol banyosuna sokularak 15 bin vatan evladının gözlerinin kör edildiğini, bunun faili olan ingiliz tabip, garnizon komutanı ve askerlerinin cezalandırılması için TBMM’nin teşebbüse geçmesini istediler. Tabiî ki yeni kurulan devletin bin türlü sorunu vardı. Bu hesap sorma işi de unutuldu gitti.”
SUNAY ESARETTEN KURTULUP KURTULUŞ SAVAŞINA KATILDI
Yıllar sonra Türkiye’nin beşinci Cumhurbaşkanı olacak olan Cevdet Sunay İngilizlerin kampındaki esaretten kurtulduktan sonra, Kurtuluş Savaşı’na katılarak, Güney cephesinde görev aldı. Sonradan Batı cephesinde görevini sürdürdü.
SUNAY TSK’NİN 12. GENELKURMAY BAŞKANI OLDU
Cevdet Sunay 1927 yılında Harp Okulu öğrenimini tamamladı.
1929 yılında Atıfet Hanım’la evlenen ve üç çocuğu olan Sunay 1930 yılında Harp Akademisi’ni bitirdi. Silahlı Kuvvetlerde çeşitli görevler alan Cevdet Sunay 1949’dan sonra generallik rütbelerinde hizmet verdi.
Cevdet Sunay 1960 yılında Türk Silahlı Kuvvetleri’nin 12. Genelkurmay Başkanı oldu.
SUNAY ÖLÜMÜ BEKLENEN CUMHURBAŞKANI GÜRSEL’İN YERİNE SEÇİLEBİLMESİ İÇİN GEREKLİ OLAN SENATÖRLÜĞE SEÇİLDİ
Genelkurmay Başkanı Cevdet Sunay 1966 yılında, yaklaşık bir aydır komada bulunan ve artık iyileşmesinden umudu kesilen Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel’den boşalacak makama seçilebilmesi için gerekli prosedürü yerine getirmesi için bu görevinden istifa etti.
Sunay Genelkurmay Başkanlığı görevinden istifa ettikten hemen sonra Cumhurbaşkanlığı kontenjan senatörlüğüne seçildi. Bir süre sonra da hasta yatağındaki Gürsel’in sağlık durumuyla ilgili heyet raporu meclis tarafından kabul edildikten sonra Cevdet Sunay aday gösterildiği Çankaya’ya 28 Mart 1966’da Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından Türkiye’nin beşinci Cumhurbaşkanı olarak seçildi.
TÜRKEŞ 11, İDAM MAHKÛMU BAYAR 5, SUNAY’A 461 OY ÇIKTI
Cevdet Sunay’ın Cumhurbaşkanı seçildiği oylama sırasında ilginç gelişmelerde yaşandı. Sunay’ın tek aday olarak girmesi beklenen seçimde sürpriz bir aday son anda ortaya çıktı. 27 Mayıs askeri darbesini yapan ekibin bünyesinde bulunan ancak daha sonra bu oluşumdan uzaklaştırılan Alparslan Türkeş, Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi (CMKP) Genel Başkanı ve Ankara Milletvekili sıfatıyla seçimde Cumhurbaşkanlığına aday olduğunu açıkladı.
Türkeş’in de katılmasıyla iki resmi aday arasında geçen seçimde enteresandır üç farklı isme oy çıktı. Seçimlerin yapıldığı tarihte Yassıada Mahkemeleri’nde hakkında idam kararı verilen ve cezaevinde bulunan Celal Bayar’da meclisteki bazı vekillerin gönlünden Cumhurbaşkanı olarak geçirdiği isimler arasındaydı.
Türkiye Cumhuriyeti’nin beşinci Cumhurbaşkanı’nın belirlendiği seçimlerle ilgili TBMM tutanaklarına o gün yapılan konuşmalar ve seçim sonuçları şöyle geçti:
BAŞKAN: Başbakanlık tezkeresi ve merbutu bulunan rapor okunmuştur.
Anayasamızın 100’ncü maddesinde “…veya başka bir sebeple Cumhurbaşkanı makamının boşalması halinde…” ibaresiyle ifadesini bulan husus, Başbakanlık tezkeresinde kabul ve beyan edilmiştir.
Anayasanın 100’ncü maddesinde, “…Cumhurbaşkanı makamının boşalması…” şeklinde ifade edilen hususun tekevvünü sebebine bağlı olarak ve 101’nci maddeye göre Cumhurbaşkanı seçimine geçilmesi hususunu oylarınıza arz ediyorum.
Kabul edenler… Etmeyenler… Edilmiştir.
Cumhurbaşkanı seçimine geçiyoruz.
Riyasete iki önerge sunulmuştur.
Bunlardan bir tanesi Cumhuriyet Senatosu üyesi Sayın Cevdet Sunay’ı Cumhurbaşkanlığı için namzet göstermiştir.
Diğer önergede ise Ankara Milletvekili Alparslan Türkeş Cumhurbaşkanlığı için namzet gösterilmiştir.
(…)
Yapılan oylamaya 532 üye katıldı ve Cevdet Sunay 461 oy aldı.
Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi (CMKP) Genel Başkanı ve Ankara Milletvekili Alparslan Türkeş’e ise 11 oy çıktı.
Seçimde, Yassıada’da yargılanarak hüküm giyen eski Cumhurbaşkanı Celal Bayar’a da 5 oy çıktı. TBMM Başkanı Ferruh Bozbeyli, oylama sonuçlarını açıklarken, bu durumu “Parlamento üyesi olmayan bir şahsa da 5 oy çıkmıştır” diye geçiştirdi.
CEVDET SUNAY’IN SEÇİMİ
Türkiye’nin Cumhurbaşkanları arasında sessiz sedasız görev sürelerini tamamlayıp kenara çekilenlerin ilk ikisi Cevdet Sunay ve Fahri Korutürk’tü. Cevdet Sunay 28 Mart 1966’da yapılan seçimlerde TBMM’nin 450, Cumhuriyet Senatosu’nun 186 üyesi vardı. Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde oy kullanması gereken 636 kişiden 532’sinin katıldığı seçimlerde 461 oy alan Cevdet Sunay 5 numaralı isim olarak Çankaya’ya çıktı.
SUNAY ÇANKAYA’DA NELER YAPTI?
Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay, 8 Temmuz 1966’da Demokrat Parti dönemi Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın şahsi hürriyeti bağlayıcı cezalarını affetti. Bayar’ın affedildiğini kamuoyuna duyuran Adalet Bakanı Hasan Dinçer af talebinin hükümet tarafından yapıldığını açıkladı.
Sunay cumhurbaşkanlığı görevindeyken ortaya çıkan bunalımlarda partilerle ordu, kimi zaman da partiler arasında bir denge unsuru olmaya çalıştı. Yasaların uygulanışı ve yorumlanışı konusunda verdiği bazı demeçler ise siyasi parti liderlerinin yoğun eleştirilerine neden oldu.
Sunay yedi yıllık görev süresini tamamladıktan sonra 1973 yılında Cumhurbaşkanlığı’ndan ayrıldı.
Cevdet Sunay 22 Mayıs 1982 gününde vefat etti.
Gözde Demirci
