Demokritos (Yklş. 460-371.) Kuzey Yunanistan'da Abdera'da doğdu. Anaxogaras'tan 40 yaş küçüktü, Sokrates'ten 20 yıl kadar sonra öldü. Ön-Sokratik felsefeciler içinde en etkili olanlardan biriydi. Platon tarafından adından söz edilmese de…
Yazar : Cüneyt Çorulusazan
cuneytcorulusazan@hotmail.com
FELSEFEDE ATOMU BULAN "GÜLEN FİLOZOF" DEMOKRİTOS
Demokritos (Yklş. 460-371.) Kuzey Yunanistan'da Abdera'da doğdu. Anaxogaras'tan 40 yaş küçüktü, Sokrates'ten 20 yıl kadar sonra öldü. Ön-Sokratik felsefeciler içinde en etkili olanlardan biriydi. Platon tarafından adından söz edilmese de, Aristoteles'ten büyük saygı gördü. Yaşamı konusunda çok az şey bilinmektedir. Babası Xerxes'in Asya'ya dönmekte olan ordusunun ağırlanmasına önemli katkılarda bulunduğu ve bunun üzerine Pers tekerkinin Abderalılara armağanlar verdiği ve Maguslar (Biliciler) bıraktığı söylenir. Diogenes Laertius'a göre Demokritos bu Maguslar tarafından gökbilim ve tanrıbilimde eğitilmiştir. Babasının ölümünden sonra servetinin 100 Taler kadar olduğu ve bu kadar parayı Mısır, İran ve Kızıl Deniz'e yolculuklarında tükettiği söylenir. Gezilerinden ülkesine döndükten sonra kardeşinden yardım gördü ve yurttaşları arasında büyük saygınlık kazandı. Leukippos'un yanısıra Anaxagoras ve Filolaus'un düşünceleri ile de tanışıktı, Leukippos'un öğrencisi oldu ve Pisagorculuk konusunda bilgiliydi. Yolculukları sırasında Atina'ya uğramış olabilir ve Diogenes'e (Felsefecilerin Yaşamları, IX 36) göre şu sözler ona aittir: "Atina'ya geldiğimde hiç kimse beni tanımıyordu."
• Atom duyusal ya da görülür değil ama ancak düşünülebilir ya da kavramsaldır ve böyle olarak kökensel töz, arkedir. Demokritos atomları sonsuz sayıda küçük parçacık olarak düşünür. Yok edilemez ve bütünüyle doludurlar, hiç boş uzay kapsamazlar. Bu yüzden Pisagoras'ın monası gibi matematiksel olarak bölünemeyen şeyler değil, fiziksel olarak bölünemeyen parçacıklardır. Bu yok edilemezlikleri nedeniyle ilksiz-sonsuzdurlar.
• Demokritos'un "benzer olan benzer olan tarafından devindirilir" düşüncesi yine Sextus Empiricus tarafından şöyle açıklanır: Eski bir görüş vardır ki, daha önce de söylediğim gibi, çoktandır doğa bilimciler arasında geçerlidir: Benzer olan benzer olanı tanır. Demokritos'un bu görüşün bir doğrulamasını verdiği düşünülür ve Platon "Timaeus"unda buna değinmiştir. Demokritos uslamlamasını hem dirimli hem de dirimsiz şeyler üzerine dayandırır. Çünkü hayvanlar, der, aynı türden hayvanlarla birlikte olurlar güvercinler güvercinlere, turnalar turnalarla ve bu başka usdışı hayvanlar için de böyledir. Dirimsiz şeyler durumunda da elekten geçirilen tohumlardan ve deniz kıyısındaki çakıl taşlarından görülebileceği gibi durum benzerdir. Çünkü birinci durumda eleğin dönmesi mercimekleri mercimekler ile arpayı arpa ile buğdayı buğday ile birlikte ayırır ve ikinci durumda, dalgaların devimleri ile oval çakıl taşları oval çakıl taşları ile ve yuvarlak çakıl taşları yuvarlak çakıl taşları ile aynı yere zorlanırlar, sanki şeylerdeki benzerlik onları bir araya toplayacak aynı türden bir kuvveti kapsıyormuş gibi. [B 164] Demokritos'un görüşü budur. (Sextus Empiricus, Matematikçilere Karşı, VII 116-118.)
• Düşüncesini Elea Okulu temeline dayandırmış ancak değişmeyen, yok olmayan varlık, Demokritos’a göre değişebilir ve ayrılabilir. Bu ayırımın atom olduğunu düşünür. Bilginin kaynağını duyularımıza dayandırır. Eşyayı algılamamızı sağlayan eşyaya ait özellikler; renkler, kokular, biçim atomların hareketlerinin insan tarafından algılanış biçimidir.
• İlkçağda materyalizm denince akla ilk gelen filozof.
• Demokritos bizim atomları, gerçekte oldukları şekliyle algılayamadığımızı öne sürer; bununla birlikte, biz onları düşünebiliriz. Algıların, görünüşlerin bittiği yerde başlayan düşünce ya da entelektüel sezgi, varlığın bizzat kendisine, atoma ulaşır. O da, kendisinden önceki tüm diğer Yunan filozofları gibi, bir rasyonalisttir.
• Demokritos "Gülen Filozof" olarak bilinirdi ve Seneca onun halk arasında her zaman gülerek dolaştığını ve bununla insanların aptallıklarını küçümsemesini gösterdiğini söyler. Buna uygun olarak yurttaşları arasında "Alaycı" olarak bilinirdi. Öldüğünde yüz yaşının üzerinde olduğu söylenir.
• Bilinçli bir materyalist yaklaşımla, algılama ve düşünmeyi, vücuttaki en ince, en hafif ve en düzgün ateş atomlarının hareketi olarak izah eden Demokritos, kendisinden önceki düşünürlerin üzerinde durmadığı oranda, ahlâk (etik) ile de ilgilenmiştir.
• Bir madde sürekli ikiye bölünecek olursa en sonunda bölünemeyen bir parçacık elde edilir.
